Sanayisizleşme ve teknolojinin jeopolitiği - 2025/18

ASO Teknoloji Üssü, Kritik & Yükselen Teknolojiler, Bulut Yarışı, Finans Sektörü & Yapay Zekâ, Musk x Trump

Jun 13, 2025

Global İşler+ No.206 — 2025/18

Merhaba! Ben Ussal Şahbaz. Son iki haftada aramıza katılan 125 okurumuza hoşgeldiniz diyoruz! Böylece her hafta 10057 okurumuzla buluşuyoruz. Böylelikle 10 bin takipçi eşiğini de geride bıraktık. Yaklaşık beş senedir bize güvenip okuyan hepinize çoık teşekkür ederim.

Bu hafta bültenimize Ankara Sanayi Odası’nın (ASO) kurmayı planladığı Teknoloji Üssü ile başlıyoruz. Ardından iki güzel rapor incelememiz var. Raporlardan biri kritik ve yükselen teknolojiler üzerine (acaba Türkiye dünyada nerede?). Diğeri ise bulut merkezleri alanında dijital kodamanlar arasındaki rekabete pencere aralıyor. Ardından İngiltere’de fintek alanında regülasyon deney alanı (sandbox) hamleleri ve bitirirken de Musk-Trump kavgası var.

İyi okumalar!

Türkiye’de sanayinin geleceği Ankara mı?

🖊 Global İşler Köşesi

Türkiye önümüzdeki yıllarda hızla sanayisizleşmeye devam edecek. Düşük teknolojili, rekabet gücü sadece düşük işçi ücretlerine endeksli üretimlerimizi Mısır, Etiyopya, Özbekistan gibi bu işler için hâlâ uygun olan yerlere taşıyacağız.

Çünkü artık Türkiye bu işleri yapmak için pahalı. Geriye ne kalacak? Orta ve yüksek teknolojili sanayi.
Ancak yüksek teknolojili ve düşük teknolojili işler aynı yerlerde yapılmıyo. Orta/yüksek teknolojili işlerde çalışanların hayattan beklentileri ise çok farklı.

Bu açıdan Ankara, orta ve yüksek teknolojili imalat sanayiinin önemli bir çekim merkezi haline gelmiş durumda.

Son 14 yılda Ankara’daki net göç 415 bin. Başkente gelenlerin %35’i üniversite mezunuymuş. Bu oran İstanbul’da %26, Antalya’da %27.
Ankara artık kendi içinde dinamik bir özel sektöre sahip, güçlü bir sanayi ve teknoloji şehri haline gelmiş durumda.

Ankara Sanayi Odası (ASO), Seyit Ardıç’ın vizyoner başkanlığında ve değerli dostum Mehmet Cansız’ın genel sekreterliğinde “ASO Teknoloji Üssü” diye bir projeye başladı. Temelli’de kurulacak ve yeni nesil teknopark ve yaşam alanı Ankara’nın sahip olduğu üretim kapasitesini bir sonraki seviyeye taşımayı planlıyor.

ASO Teknoloji Üssü’nü tasarlayan Politika Analiz Laboratuvarı’nın (PAL) yönetici ortağı değerli dostum Esen Çağlar, “Türkiye’de ihracatın kilosu ortalama 4 dolar ediyor. Bu bölgeye ürettiği ürünün kilosu 100 doların üzerine çıkan firmaların gelmesini ve burada işlerini büyütmelerini planladık.”

Eğer siz de Türkiye’de sanayisizleşmenin dinamiklerini, Ankara’nın Türk ekonomisi’ndeki yerini ve ASO Teknoloji Üssü’nün detaylarını merak ediyorsanız bu hafta Ekonomi Gazetesi’ndeki köşemi okumalısınız.

Ankara: Avrupa’da en az uluslararası uçuşun yapıldığı dördüncü büyük şehir, 5 Mayıs 2025.
Sanayisizleşme çağında Hindistan’ın sanayi politikası, 29 Eylül 2023.

Kritik ve Yükselen Teknolojiler Endeksi’nde Türkiye nerede?

📤 Haftanın Raporu

Geçen hafta mezuniyetimizin 15. yılı için Harvard Kennedy School’daydım. Bizim okuldaki merkezlerden Belfer Center bu ay Kritik ve Yükselen Teknolojiker Endeksi (Critical and Emerging Technology Index) başlığı ile yeni bir çalışma yayımladı. Raporun amacı, teknolojinin jeopolitiğini konuşurken bunu objektif bir veri setine dayandırmak.

Yapay zekâ, biyoteknoloji, yarı iletkenler (çipler), uzay ve kuantum teknolojileri alanlarında 25 ülkenin kapasiteleri incelenerek bir endeks oluşturulmuş.

Raporun bazı çıktıları şöyle:

İncelenen 5 dikeyde de ABD, sahip olduğu inovasyon ekosisteminin de avantajı ile en önde.
Çin ikinci sırada yer alsa da ABD ile arayı hızla kapatıyor. Özellikle biyoteknoloji alanında rekabette denge her an değişebilir.
Yapay zekâ, biyoteknoloji ve kuantum alanında Avrupa üçüncü sırada ve rekabetçi bir avantaja sahip. Ama uzay teknolojilerinde Rusya’nın gerisinde ve çip teknolojisinde Asya’nın gerisinde kalıyor.
Japonya, Güney Kore, Avrupa ve ABD biyoteknoloji, kuantum ve çip alanında yakın işbirliği içerisinde.

Aşağıdaki grafik de çalışmanın bir özeti niteliğinde. Türkiye bu grafiğe göre 25 ülke arasında 21. sırada yer alıyor.

Türkiye’nin de içerisinde yer aldığı Avrupalı altı ülke beraber düşünüldüğünde Avrupa 3. sırada yer alıyor.
Bu da önümüzdeki dönemde kurulacak iş birliklerinin ne kadar önemli olduğunun önemli bir göstergesi.

Belfer Center’ın bu raporunda alt sıralarda çıksak da en azından incelemeye alınmış olmamıza sevindim.😅 Ayrıca, Suudi Arabistan gibi bu işe sıkı para harcayan bir ülkenin de üstüne çıkmışız.

2023 yılında bültenimizde incelediğimiz GMF’in Salıncak Devletler Raporu’nda da ülkelerin teknoloji alanındaki işbirliği tercihlerini incelemiştik. Raporun özeti olarak da orta ölçekli ülkelerin farklı alanlarda (teknonoji dışında incelenen alanlar güvenlik, ekonomi ve ticaret, ve uluslararası düzen) işine gelince Batı ile işine gelince Rusya ve Çin ile yakınlaşabildiğini not etmiştik.

Dünyada bulut bilişim rekabeti nereye?

🤯Dijital Kodamanlar

Battle of the Cloud Titans, Mayıs 2025, s. 11

Veri merkezi yatırımlarının stratejik önemine dair görüşlerimi daha önce paylaşmıştım. Bu konuyla ilgili olarak, CB Insight 21 Mayıs’ta yayımladığı raporda Microsoft, Alphabet ve Amazon arasındaki veri merkezi (bulut bilişim) rekabetini incelemiş. Raporun bulguları şöyle:

Bulut sağlayıcılarının önceliği daha fazla işlemci gücüne yatırım yaparak yapay zekânın ihtiyaç duyduğu altyapıyı sağlayabilmek. Bu sene için bu üç şirketin yatırım hedefi 250 milyar doları geçiyor.
Bulut sağlayıcıları son dönemde hizmet portföylerini iki alanda genişletiyor: yapay zekâ ajanları (agentic AI) ve bulut güvenliği.
1. Yapay zekâ ajanları bir hedefe ulaşmak için bilgi işleyen, kararlar alan ve harekete geçebilen özerk sistemler. Bu ajanlar önümüzdeki dönemde kendilerine verilen bir çok görevi yetenekli bir asistanmışcasına yerine getirecek.
2. Önümüzdeki dönemde yapay zekâ ajanlarını daha fazla konuşacağız. Microsoft için Copilot, Alphabet için ise Gemini bu açıdan öne çıkan girişimler.
Bulut sağlayıcıları yapay zekâ alanında çalışan şirketlerle stratejik ortaklık kurma konusunda hevesliler.

İngiltere’de finans sektörü Nvidia AI ile işbirliğine gidecek

🗞️ Haftanın Haberi

İngiltere’de finans regülatörü FCA (Financial Conduct Authority), Nvidia AI ile işbirliğine giderek yapay zekâ destekli, finans sektöründe inovasyonu destekleyecek yeni bir düzenleyici oyun alanı (sandbox) tasarlamış.

Ekim ayında yürürlüğe girecek bu programa kabul edilen şirketlerin ve bankaların Nvidia’nın süper çipleri ile donatılmış bilgisayarlar ile yapay zekâ destekli testler yaparak dolandırıcılara ve borsa manipülasyonlarına dönük daha güçlü altyapıya sahip olmaları hedefleniyor.
Finansal hizmetlerde güvenliğin güçlendirilmesi ile bu sektörün daha hızlı büyümesi amaçlanıyor.

Öte yandan İngiliz Başbakanı Keir Starmer, bu hafta yaptığı bir açıklamada ülkedeki bilgisayar kapasitesini 20 kat artıracak 1.36 milyar dolarlık bir paket açıkladı.

Bu yatırımla İngiltere’nin daha güçlü bir yapay zekâ stratejisi geliştirmesi ve bu alanda çalışan yeni girişimcileri ülkeye çekmesi bekleniyor.

Biz de ise ne yazık ki fintek vb bir alanda sandbox yok, ABD’nin ayrımcı düzenlemelerinin bir neticesi olarak Nvidia’nın süper çiplerin ithal edilip edilemeyeceği şüpheli, teknoloji alanında büyük ölçekli yatırımlar için ise özel sektör-kamu işbirliğinde daha güçlü bir momentuma ihtiyaç var…

Musk-Trump kavgası: ABD’de çarşı karıştı!

🤔 Fikri Takip

Biz tatil yaparken ABD fena karıştı. Elon Musk’ın Donald Trump kabinesinden ayrılmasının ardından ikili birbirine girdi. Musk, sosyal medyadan yaptığı paylaşımlarla meseleyi tırmandırsa da sonradan bazı paylaşımlarının çok fazla ileri gittiğini itiraf etti.

Elon Musk ile Donald Trump'ın kavga edeceklerini de 3 Ocak’ta yayımlanan “2025 Tahminlerim” başlıklı yazımda söylemiştim. "Ben demiştim" demek kolay.. Peki iş insanları, Musk-Trump kavgasından ne ders çıkarmalı?

İş dünyası - siyaset ilişkisi evrensel kurallara tabi ve ben yıllardır müşterilerime şunları söylüyorum: - Siyasetçilerle fazla samimi olmayın. Davetlere nezaketen gidebilirsiniz ama aktif olarak görüşmeye çalışmayın. İlişkilerinizde arada bir kademe olsun.
Nadiren görüştüğünüzde bile siyasetçilere pek fazla güvenmeyin. Siyasetçiler sizi kandırır. Zaten işleri budur.
- Türkiye'de siyasetçilere inanıp batan işinsanı hikâyeleri için: Ayşe Buğra, Devlet ve İşadamları (1994)
Seçim günleri dışında siyasetle ilgilenmeyin. Asla parti içi veya partiler arası meselelere taraf olmayın.

Bitirirken…

Horizons Dergisi’nin Bahar 2025 sayısında “Charting a New Flight Path” başlığı ile yayımlanan makalemiz, Türkçe’ye “Yeni bir uçuş rotası çizmek: çevik ağlar ve ittifaklar” olarak tercüme edildi. Bültenimizin yakın takipçilerinden, değerli büyüğüm Faruk Eczacıbaşı ile kaleme aldığımız bu makalede, bugünün dinamik küresel ortamında etkili biçimde yol alabilecek yönetişim modellerine geçiş için uygulanabilir yollar önermeyi amaçladık.

Her Cuma sabahı e-posta kutunuza gelen Global İşler+ bülteninde teknoloji, toplum, politika kesişiminde dünyada olup bitenlerin Türkiye’ye yansımalarını tartışıyorum. Esas işim olan Ussal Danışmanlık isimli danışmanlık şirketimde, irili ufaklı teknoloji şirketlerine kamu ile ilişkiler konusunda hizmet veriyorum.

🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN

🔗 Linkedin: @ussal

📝 Medium: Ussal Şahbaz

🎧 Global İşler+ Podcast: Apple, Spotify

🎙️ 4x4 Podcast: Spotify

ABD’de yapay zekâ alanındaki düzenlemeler rafa mı kaldırılıyor?

ABD Yapay Zekâ'yı serbest bırakacak, Teknoloji Diplomasisi, YZ ve İşgücü Piyasaları, Dış Ekonomik İlişkiler, Prompt Theory

Ussal Sahbaz

May 30, 2025

Global İşler+ No.205 — 2025/17

Merhaba! Ben Ussal Şahbaz. Son iki haftada aramıza katılan 42 okurumuza hoşgeldiniz diyoruz! Böylece her hafta 9949 okurumuzla buluşuyoruz.

Bu hafta bültenimize ABD’deki yapay zekâ düzenlemelerini yasaklama çabalarına dair tartışmalar ve yasama süreçleri ile başlıyoruz. Ardından geçen hafta Ankara’da katıldığım yapay zekâ etkinliğinde üzerinde durduğumuz teknoloji diplomasisi başlığı var. Sonrasında yapay zekânın işgücü piyasalarına dair muhtemel etkileri ve dış ticaret konusunda Türkiye’nin neler yapması gerektiğine dair görüşlerimi paylaşacağım. Son olarak Google’ın yeni video yeni video modeli sonrası tekrar gündeme gelen “prompt teori” tartışmasına esprili bir şekilde bakacağız.

İyi okumalar…

ABD’de yapay zekâ alanındaki düzenlemeler rafa mı kaldırılıyor?

🗞️ Haftanın Haberi

Bu hafta Temsilciler Meclisi’nden geçen bir kanun teklifi, Amerikan eyaletlerin kendi başlarına yapay zekâ modellerine veya otomatik karar alma sistemlerine (automated decision systems) dair düzenleme yapmalarını 10 yıl boyunca yasaklıyor.

ABD’de özerk olarak hareket eden eyaletlerin yapay zekâ teknolojisine dair düzenleyici tedbir almasını yasaklayan bu teklifin Senato’dan geçip geçmeyeceği henüz muallakta. Ama teklifin lehine ve aleyhine tartışmalar devam ediyor.
Donald Trump göreve gelir gelmez Biden döneminde yapay zekâ alanında alınan başkanlık kararlarını iptal etmiş ve bu teknolojide daha esnek bir tutum takınılacağı sinyalini vermişti.
Senato’daki kanun teklifi ise federal yönetimin esnek tutumuna karşı eyaletlerin kendi başına düzenleyici adımlar atmasını da engelleyemeyi amaçlıyor.

8 Mayıs’ta Kongre’de bir sunum yapan OpenAI CEO’su Sam Altman da yapay zekâ alanındaki regülasyonların, Çin ile yarışta Amerika’yı geri bırakacağını savundu. Altman, bu teknolojiye olan talep hızla artarken daha fazla çipe, veriye, enerjiye ve süper bilgisayarlara ihtiyaç olduğunu vurguladı.

2023’te ise Altman, bir çok uzmanla beraber yapay zekâ alanındaki regülasyonları savunuyor ve hatta bu teknoloji nükleer tehditle mukayese ediyordu.

Not: Geçtiğimiz yıl Yapay Zekâ Yasası’nı (AI Act) onaylayan AB’de regülasyon süreçleri Mario Draghi’nin raporu ile beraber tekrar tartışmaya açıldı. Peki, ABD’nin düzenleme adımlarını yasaklamayı tartıştığı bu dönemde Brüksel, bazı düzenlemeleri rafa kaldırıp, hatta, regülasyonlar konusunda vites küçültürse büyük güçlerin teknoloji alanındaki rekabetine daha güçlü bir şekilde dahil olabilir mi?

Bu tartışmada Carnegie’den Raluca Csernatoni, bu ay yayımladığı değerlendirmesinde regülasyon süreçlerinin geri gitmesinin beraberinde Avrupa’daki demokratik gözetim süreçlerini ve Brüksel’in norm belirleme gücünü zayıflatacağını savunuyor. Yapılması gerekenin ise dijital altyapının güçlendirilip özellikle çift kullanımlı (dual use) yapay zekâ teknolojisinin regüle edilmesi olduğunu söylüyor.

Büyük dil modelleri, yumuşak güç ve teknoloji diplomasisi

📅 Haftanın etkinliği

23 Mayıs’ta Yapay Zekâ Politikaları Derneği (AIPA) tarafından Ankara’da düzenlenen AI Tomorrow Summit’e katıldım. Zafer Küçükşabanoğulları tarafından düzenlenen etkinlik gerek kamu gerekse de özel sektörden önemli ölçüde ilgi gördü.

Moderasyonunu yaptığım Dijital Çağda Yapay Zekâ Diplomasisi başlıklı panelde konuşmacı olarak Büyükelçi Hami Aksoy, Oxford Üniversitesi’nden Dr. Jennifer Cassidy ve Kore Ulusal Enformasyon Topluluğu Ajansı’ndan Dr. Chang-Hee Yun vardı.

Panelde neler mi konuştuk:

Genellikle Çin lahanasından yapılan Kore’nin meşhur kimçisi aslında Çinli mi yoksa Koreli mi? Bu soruyu hangi büyük dil modeline sorduğunuza bağlı olarak farklı cevaplar alabilirsiniz. Zira büyük dil modelleri tasarımcılarının değerlerini ve tercihlerini yansıtacak şekilde cevaplar veriyor.
ABD ve Çin’in rekabetinin büyük ölçüde şekillendirdiği yapay zekâ yarışında orta ölçekli ülkeler nasıl ayakta kalacak? Bir zamanlar büyük teknoloji şirketlerini “Dijital İsviçreler” kavramı üzerinden analiz ediyorduk. Ama Trump döneminde süper güçlerle ittifak kuran dijital kodamanlar teknoloji dünyasında yeni bir dengenin ortaya çıkmasına neden oluyor. Bu dengede büyük kaynak gerektiren bulut bilişim yatırımları, altyapı modelleri ve uygulama geliştirme gibi alanlarda orta ölçekli ülkeler nasıl hareket etmeli?
Teknolojinin uluslararası sistemde daha da belirleyici olacağı yeni dünya düzenine doğru giderken gelişmekte olan ülkelerin yapay zekâ alanında izleyeceği diplomasi faaliyetleri daha da önemli kazanacak. AB üyesi olmamak, Brüksel’in izlediği sıkı regülasyon süreçlerinde Ankara’ya bir manevra alanı sağlarken Güney Kore gibi orta ölçekli demokrasilerle kuracağımız ilişkiler de önemli fırsatları beraberinde getirecektir.

Panelin videosunu da buradan izleyebilirsiniz.

Ben business koltuğu kaptırdım ama siz işinizi yapay zekâya kaptırmayın

🖊 Global İşler Köşesi - 1

Bu hafta Ekonomi Gazetesi’ndeki köşemde yüksek lisans yaptığım okulun mezunlar buluşması için Boston’a uçmak üzere İstanbul Havalimanı’na gittiğimde başımdan geçenleri anlattım.

Çok uçan yolcularına THY yılda iki kez ücretsiz sınıf yükseltme hakkı veriyor. Ben de bu haktan yararlanarak uçuşumu bir gün önceden business sınıfına yükseltmiştim.
Peki, havalimanına gittiğimde ne mi oldu? Uçacağım koltuk kırıldığı için seyahatimi ekonomi sınıfında yapacağıma dair yetkililer tarafından bilgi verildi.

Sağolsunlar uçak kalkana kadar yer hizmetleri oldukça nazik bir şekilde meseleyi yönetti. Dönüşte ise THY web sitesinden başvuru yapıp kullanamadığım ücretsiz sınıf yükseltme hakkımı geri istedim.

Bu konuda yazışarak sonuç almakta zorlanınca çağrı merkezi ile iletişime geçtim, ama bu süreçte yaşadığım tecrübe ile İstanbul yer hizmetlerinin yardımcı olmak için gösterdiği ilgi arasında önemli ölçüde fark vardı. (Detayları merak edenler bu haftaki köşemi okuyabilir 😅)

Boston seyahatim ve sonrasındaki tecrübemden yola çıkarak, son dönemde şirketlerin çalışanlarını iki gruba ayırmış olduğunu tekrar hatırladım:

Birinci gruptaki çalışanlar, şirketin asli işini yapan, üniformasını giyen, müşteri ile yüz yüze muhatap olan çalışanlar.
- Bunlar genelde fiziken iş yerinde bulunuyor.
İkinci grup ise, çağrı merkezlerinde çalışan, çoğunlukla taşeron şirketlerin bordrosunda yer alan, yetkisi son derece sınırlı çalışanlar.
- Bunlar çoğu zaman ofisten de değil uzaktan çalışıyor.

Maliyet yönetimi açısından ofis dışında çalışanların işi yapay zekâ veya offshoring ile başka ülkelere kaydırılma tehlikesi ile karşı karşıya. Zira burada mesele kârlılık açısından maliyetleri aşağı çekmekle ilgili.

Ama doğrudan müşteri ile muhatap olan ve müşteri memnuniyetinde daha kilit role sahip olan birinci gruptaki çalışanlar ise göreceli olarak daha avantajlı.
Ama son dönemde yapılan çalışmalar bu gruptaki insanların yapay zekâ sayesinde müşteri memnuniyetini de yukarı çekebileceğini gösteriyor.
Mitigating the Negative Effects of Customer Anxiety through Access to Human Contact, 2022.

Kaynak: Engaging Customers with AI in Online Chats: Evidence from a Randomized Field Experiment, 2025, s. 31.

Son olarak meraklıları için Richard Baldwin bu olacakları 2020 yılında The Globotics Upheaval kitabında yazmıştı.

Dış ekonomik ilişkilerimizde paradigma nasıl değişmeli?

🖊 Global İşler Köşesi - 2

Sene başından beri, ABD’de Trump yönetiminin etkileri, Çin’deki yeni ekonomi programı ve Türkiye’de büyük ölçüde aşırı değerli TL nedeniyle yaşanan sanayisizleşme süreciyle ilgili yazıyorum. Dünya gözümüzün önünde eskisinden daha hızlı bir şekilde dönüşüyor:

1945 sonrası ABD’nin liderliğinde şekillenen yeni dünya düzeni, 1990’larda Soğuk Savaş’ın bitmesi ile yeni bir döneme girdi.
Küreselleşmenin momentum kazandığı 1990’lardan itibaren ise Çin’in de küresel sisteme daha hızlı entegre olduğunu, 2000’lerden başlayarak da tedrici olarak bir süper güce evrildiğini gözlemledik.
Donald Trump’ın Nisan başında yeni ilan ettiği yeni tarifelerle Çin’in istifade ettiği, ABD’nin ise son dönemde sürdürülebilirlik sorunları yaşadığı mevcut sistemde vermeye çalıştığı mesajın “Biz artık eski dünya düzenini finanse etmeyeceğiz!” olduğunu yazmıştım.

Geçen hafta da Ekonomi Gazetesi’ndeki köşemde dünya hızla dönüşürken dış ticarette devletimizin ve şirketlerimizin neler yapabileceğine dair görüşlerimi üç başlıkta topladım. Detaylar için köşe yazıma bakabilirsiniz:

Washington’da kapıları çalacak doğru kişileri bulmamız gerekiyor: 20 Ocak 2025’ten itibaren Donald Trump Beyaz Saray’a geri döndü. Yeni dengelerin olduğu Washington’da Trump’ın yakın çevresi ile iş kurma ve Kongre’ye erişime dair yeni stratejiler geliştirmeliyiz. Eski düzen değişiyor ve sadece müttefik olmak ABD ile ilişkilerimizde çıkarlarımızı korumaya yetmeyecek.
Türkmenistan’da inşaat yapmakla Etiyopya’da tekstil fabrikası açmak farklı işler: Artık yurtdışında şirketlerimiz sadece müteahitlik işi yapmıyor. Az gelişmiş ülkelere uzun vadeli yatırım yapan Türk şirketlerinin daha birinci günden yerel sistemi iyi anlayan kişilerle doğru düzgün kamu ile ilişkiler stratejisi oluşturması gerekiyor.
Çin ve Hindistan ile ilişkilerin başı ekonomi olmalı: Çin ve Hindistan iki yükselen güç ve dinamik ekonomilere sahipler. Artık bu ülkelere fuarlara giden heyetlerimizin “ne alırım?” diye değil de “ne satarım?” diye bakması lazım. Zira her iki ülke de, özellikle de Çin, artık yerli tüketime dayalı büyüme modeline geçiyor. Tabii, bu ülkelerle ilişki geliştirirken diplomasinin de önemli desteğine ihtiyaç var. Çünkü iki ülke de henüz tam olarak gerekli toplumsal bağları inşa etmediğimiz, siyasi ajandanın ise ikili ilişkilerde belirleyici olduğu yerler.

Prompt Theory

😁 Haftanın Memesi

Geçen hafta Google’ın kamuoyu ile paylaştığı Veo3 modeli, sesli ve gerçekçi videoların kolayca hazırlandığı bir yapay zekâ uygulmasını hayatımıza soktu.

Aşağıdaki video da gerçekçilik açısından gelinen aşamayı “Prompt Theory”’ye atıfla esprili bir şekilde ele alıyor.

Bitirirken…

Bu sene yaz erken geldi. Neredeyse her hafta bir vesile ile bir gün tatil oluyor. Bültenimiz de haftaya Kurban Bayramı nedeniyle tatil. İyi bayramlar!

🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN

🔗 Linkedin: @ussal

📝 Medium: Ussal Şahbaz

🎧 Global İşler+ Podcast: Apple, Spotify

🎙️ 4x4 Podcast: Spotify

Türkiye kalfa robotlar ve ustasız şirketlerle ayakta kalır mı? - 2025/16

Özel Sektör & Yapay Zekâ, Yapay Zekâ Dalkavukluk Yaparsa, ABD'nin Çip Ambargosu, Rekabet Kurumu & Teknoloji Dünyası

Ussal Sahbaz

May 16, 2025

Global İşler+ No.204 — 2025/16

Merhaba! Ben Ussal Şahbaz. Son bir haftada aramıza katılan 29 okurumuza hoşgeldiniz diyoruz! Böylece her hafta 9911 okurumuzla buluşuyoruz.

Bu hafta bültenimize Türkiye’deki şirketlerin yapay zekâya bakışı ve bu teknolojinin nasıl daha etkin kullanılabileceği ile başlıyoruz. Ardından yapay zekânın ne kadar iyi bir yalaka olduğunu inceleyeceğiz. Sonrasında Ortadoğu’da milyarlarca dolarlık anlaşmalar peşinde koşan Trump yönetiminin çip ambargosunu esnetme kararını inceleyeceğiz. Son olarak da Rekabet Kurumu’nun teknoloji dünyasında artan etkisine bakıyoruz ve tabii ki 4x4 podcast var.

İyi okumalar!

Türkiye kalfa robotlar ve ustasız şirketlerle ayakta kalır mı?

🖊 Global İşler Köşesi

Geçen hafta bültenimizde Webrazzi’nin XYZ etkinliğinde “Yapay Zekâ Yarışı: Nereden Nasıl Başlamalı?” başlıklı bir sunum yaptığımı söylemiş ve TÜSİAD ile PwC’nin kamuyla paylaştıkları rapordan ilginç bir veri paylaşmıştım:

Türkiye’de özel sektör, yapay zekâ teknolojisine mesafeli ve bunun için de henüz “pilot uygulamalar”ın ötesine geçmekte zorluk çekiyorlar.
Şirketlerin yapay zekâ teknolojisine mesafeli olmalarının temel bir nedeni değil de birçok nedeni var: güvenlik, gizlilik, yatırım maliyeti, yetenekli iş gücü eksikliği…

İşin aslına bakıldığında yapay zekâ teknolojisi her zaman kapasite artışını sağlayan sihirli bir değnek değil. Aşağıdaki grafikte de görebileceğiniz gibi yapay zekâ “girintili-çıkıntılı” bir kapasiteye sahip.

Yani bazı işleri yaparken oldukça başarılı iken bazı işlerde ise yolda kalabiliyor.
Harvard Üniversitesi’nde yapılan bir çalışma kapasitesi dahilinde işler için kullanıldığında %40 oranında daha kaliteli ürün ürettiğini, ama beceremediği iş olduğunda ise hata oranının %19 artığını gösteriyor. (Bu açıdan geçen hafta Gary Marcus’un geçen hafta ChatGPT ile harita çizdirme tecrübesini paylaştığı bloguna bakabilirsiniz.)

Navigating the Jagged Technological Frontier, 2023, s. 26.

Öyleyse mesele sadece bu teknolojiye erişiminizin olması ile ilgili değil. Aynı zamanda nasıl ve nerede kullanacağınızı da bilmeniz gerekiyor. Bugün marifet, yapay zekânın neyi yapıp yapamayacağını anlayabilmek. Bunun için de iki temel beceri lazım: merak ve ustalık.

Basit bir metaforla anlatmak gerekirse elinizde bir çekiç ve bir çivi varsa çekici çiviye vurunca çivinin duvara gireceğini bilirsiniz. Duvar yumuşaksa hızlı girer, sertse zor girer ama duvarı elleyip nasıl gireceğini önceden hissedebilirsiniz.

Yani yapay zekânın sınırlarını test etmeniz ve aynı zamanda iyi bildiğiniz konularda etkin bir şekilde kullanmaya başlamanız gerekiyor.

Bugün merak önemli bir ince yetenek (soft skill). ABD’de yöneticilerin %69’u yeni ise alımlarda “soft skill”ler önemli diyor.

Ama ustalık kısmına gelince önümüzdeki dönemde yapay zekâ ile birlikte giriş seviyesinde iş imkânlarının giderek daralması tehlikesi var. Bu da yeni mezunların nasıl ustalaşacağı sorusunu akıllara getiriyor.
Bu nedenle de yapay zekâ önümüzdeki dönemde eşitleyici bir teknoloji olmaktan çok Daron Acemoğlu Hoca’nın da söylediği gibi gelir eşitsizliklerini daha da artıran bir rol oynayabilir.

Ne yazık ki Türkiye, tarihin en hızlı teknolojik dönüşümlerinden birine makro açıdan istikrarsız, şirketlerinin kararsız, iş gücünün gittikçe niteliksiz ve ümitsiz olduğu bir dönemde yakalandı.

Bu konuda bizi nelerin beklediğini bu hafta Ekonomi Gazetesi’ndeki köşemde tartıştım.
Geçen hafta Webrazzi XYZ 2025 etkinliğinde yaptığım sunumu da aşağıdan indirebilirsiniz.

Ussalconsultanty Webrazzi Sunum 2 1

6.78MB ∙ PDF file

Download

Şeref Oğuz, Yapay zekâm beni anlamıyor, 12 Mayıs 2025
Yapay zekâ çağında üniversite tercihleri, 19 Temmuz 2024
Halkın ChatGPT’si DeepSeek, 31 Ocak 2025

Şeyh uçmaz mürit uçurur! - Yapay zekâ bize yalakalık mı yapıyor?

🗞️ Haftanın Haberi

Yakın zamanda büyük dil modelleri ile etkileşimde bulunduysanız sizinle ne kadar iyi iletişim kurmaya çalıştığını ve hatta sizi zaman zaman pohpohladığını farketmişsinizdir.

Bunun farkına varan OpenAI, Nisan sonunda kamuoyuna yaptığı duyuruda GPT-4o’nun yeni sürümünü geri çektiğini, eski sürümü devreye aldığını duyurdu. Bunun nedeni ise GPT’nin dalkavuk (sycophancy) davranışları sergilemeye başlaması.
OpenAI firması, bunun nedeninin modelin davranışını şekillendirirken gelen dönütlere daha duyarlı olacak şekilde algoritmanın düzenlenmesi olduğunu söylüyor.

Görünen o ki GPT, diyalog kutusunun altında yer alan 👍/👎 simgelerinden olumlu olanın daha fazla tıklanmasını sağlayacak şekilde kullanıcılarla etkileşime girmeye başlamış.

Denebilir ki herkesin kendi yalakası olmasında ne gibi bir sıkıntı var? Mesele şu ki eğitilen bu modeller sizin davranışınıza göre cevap vermeye başkladığında bazı temel sorunlarla karşılaşmak kaçınılmaz:

Zamanla gerçeklerden kopuk cevapların gelmesi ve istenilen doğru bilgiye ulaşılamaması
Dalkavuk bir kişilik ile diyalog kurmanın verdiği memnuniyet ile yapay zekâ ile geçirilen zamanın uzaması ve bunun beraberinde başka psiko-sosyal sorunları beraberinde getirmesi. Özellikle yapay zekâ sohbet botlarının giderek yaygınlaşması, sosyal medyada olduğu gibi bir başka bağımlılık alanı oluşturmaya aday. (Bu konuyu daha önce bültenimizde işlemiştik.)

Öte yandan bazı kullanıcıların kendilerine veya başkalarına zarar vermek için yapay zekâdan onay istediği, bazılarının komplo teorilerini yapay zekâya teyit ettirmeye kalktığını, bazılarının ise mesih olduğunu iddia edip yapay zekânın bu konudaki görüşlerini sorduğunu düşündüğümüzde mesele daha da vahim bir hal alıyor.

Trump yönetimi, Biden’ın giderayak imzaladığı çip ambargosunu geri çekti

🤔 Fikri Takip

Ocak ayında bültenimizde Biden yönetimi tarafından yürürlüğe konan yeni çip ambargosundan bahsetmiştik. Trump yönetimi bu hafta Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan bir duyuru ile 15 Mayıs’ta yürürlüğe girecek olan kısıtlamaları kaldırdığını açıkladı.

Bahsi geçen düzenleme, bulut işletim sistemleri ve yapay zekâ teknolojisi alanındaki çalışmaları doğrudan etkileyecek kısıtlamalar getiriyordu.
Ocak ayındaki değerlendirmemizde Trump yönetiminin bu kararda tadilata gidebileceği sinyalini vermiştik.

Donald Trump’ın göreve başlamasından yaklaşık iki hafta önce Joe Biden tarafından imzalanan kararname, yapay zekâ teknolojisinde kullanılan çiplerin satışına dair tüm dünya genelinde ülkeleri üç ana gruba bölen bir yaklaşım geliştiriyordu.

Aralarında İngiltere, Avustralya, Almanya gibi ülkelerin bulunduğu 18 ülkeye esnek bir şekilde çip satışı söz konusu iken, Türkiye’nin de aralarında bulunduğu ülkeler adet kısıtı ile karşılacaktı.
Yeni açıklamaya göre bu uygulama şimdilik rafa kalktı.

Ama ABD Ticaret Bakanlığı’nın duyurusunda Huawei’nin yapay zekâ teknolojisinde kullanılan Ascend çiplerinin kullanılmasının ABD’nin ihracat yasaklarının ihlali anlamına geldiğini belirtirken ve satışı yapılan çiplerin Çinli modellerin eğitiminde kullanılmasının yasak olduğu konusunda uyarıda bulundu.

Alınan kararda Nvidia ve Oracle gibi teknoloji şirketlerinin baskısının yanı sıra ABD’nin müttefiki olan ülkelerin de çabalarının etkili olduğu belirtiliyor.
Trump yönetiminin yeni düzenlemeler üzerinde çalışması, genel geçer bir ambargo yerine farklı ülkelerle yürüttüğü müzakereler üzerinden bu süreci şekillendirmesi bekleniyor.

Trump’ın Suudi Arabistan ziyaretinden bir kare

Bu arada ABD Başkanı Donald Trump, Orta Doğu turuna teknoloji şirketlerinin üst düzey yöneticilerini de götürdü. Trump’ın heyetindeki bazı isimler şöyle: Elon Musk, Jensen Huang (Nvidia), Arvind Krishna (IBM), Andy Jassy (Amazon), Ruth Porat (Alphabet), Dara Khosrowshahi (Uber), Reid Hoffman (LinkedIn).

Bu ziyarette Nvidia, Suudi Arabistan Varlık Fonu’nun sahip olduğu yapay zekâ startapı Humain ile yapay zekâ alanında kullanılacak 18.000’in üzerinde çip satışı için anlaştı.
Nvidia’nın satacağı çipler yapay zekâ teknolojisinin geliştirilmesi için ülkede kurulacak olan 500 MW’lık veri merkezinde kullanılacak.

Biden’ın ambargo kararının Suudi Arabistan ile yapılan anlaşma ile paralel bir şekilde geri çekilmesi, ABD yönetiminin önümüzdeki dönemde çip konusunu dış politikada aktif bir şekilde kullanılacağını gösteriyor.

Yapay zekâ savaşlarının nasıl Körfez bölgesinde düğümlendiğini geçen sene yazmıştım.

Teknoloji dünyasının yeni gerçeği: Rekabet Kurumu artık her yerde

✏️ Webrazzi Köşesi

Rekabet Kurumu, teknoloji şirketlerinin gündeminde daha çok yer almaya başladı. Ben 2005- 2011 yılları arasında Rekabet Kurumu’nda çalışırken çoğu kişi ne iş yaptığımız bilmezdi. Şirketlere “yerinde inceleme” dediğimiz baskınlara gittiğimizde “Reklam Kurulu”ndan mı geldiniz, diye sorarlardı.

1994 yılında yasalaşan 4054 sayılı "Rekabetin Korunması Hakkında Kanun"un uygulanmasından sorumlu kurum 1997 yılında faaliyete başladı.
Geride kalan neredeyse 30 yıllık sürede bir çok önemli karara imza atan kurum, bugün Türkiye’de piyasanın rekabet kurallarına uygın bir şekilde işlemesinden sorumlu.
Son dönemde yürüttüğü soruşturmalar ve milyonlarca liralık cezalarla gündeme gelen kurumun teknoloji alanında da öne çıktığı herkesin malumu.

Ünlü girişim sermayedarı Peter Thiel’in yatırım yaptığı girişimcilere dediği gibi “Rekabet, başarısızlığın havalı ismidir. (Competition is for the losers.)” Ama rekabetin işlemeye devam etmesi piyasanın çarklarının dönmesi ve tekellerin engellenmesi açısından önemli.

Peki teknoloji şirketleri bu süreçleri nasıl yönetmeli? Nasıl hareket etmeli? Bunları ve daha fazlasını bu hafta Webrazzi için “Teknoloji dünyasının yeni gerçeği: Rekabet Kurumu artık her yerde” başlığı ile tartıştım.

Yenilikçi teknolojiler ve iş dünyası: Freelance mi, işsiz mi?

🎙️ 4x4 Podcast

Dört erkek gündeme dair meseleleri tartıştığımız Dört Dörtlük Muhabbet’te bu hafta yapay zekâ teknolojisi, gig ekonomisi ve platform temelli işlerin ekonomik düzeni nasıl değiştirdiğini konuştuk.

Freelance çalışanların karşılaştığı belirsizliklerden, uzaktan çalışma kültürünün kalıcılığına; yapay zekâ destekli iş modellerinden yaratıcı sektörlerin geleceğine kadar birçok başlığı ele aldık.

Bitirirken…

Önümüzdeki hafta Cuma günü, 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı vesilesiyle bültenimize bir hafta ara vereceğiz.

🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN

🔗 Linkedin: @ussal

📝 Medium: Ussal Şahbaz

🎧 Global İşler+ Podcast: Apple, Spotify

🎙️ 4x4 Podcast: Spotify

ABD-Çin geriliminde yeni perde: E-ticaret Savaşları - 2025/15

E-ticaret'te De Minimis Kuralı, İmkânsız Üçleme AB'yi yıkar mı?, Türk şirketleri neden Yapay Zekâ kullanmaz?, Ekonomik Krizde Finansal Başarı için 5 Strateji

May 09, 2025

Global İşler+ No.203 — 2025/15

Merhaba! Ben Ussal Şahbaz. Son bir haftada aramıza katılan 32 okurumuza hoşgeldiniz diyoruz! Böylece her hafta 9897 okurumuzla buluşuyoruz.

Bu hafta bültenimizde

ABD ve Çin arasındaki gerilimde e-ticaret alanındaki gelişmelerle başlıyoruz.
Avrupa’da demokrasi, popülizm, küreselleşme ve savunma teknolojileri çerçevesinde son gelişmelere bakacağız.
Türkiye’nin bence en iyi teknoloji etkinliği olan Webrazzi XYZ ve oradaki sunumum çerçevesinde Türkiye’de özel sektörün yapay zekâ tartışmaları var.
4X4 podcast bölümünün konusu ilginizi çekebilir: Ekonomik Krizde Finansal Başarı için 5 Strateji

Keyifli okumalar!

Tarife savaşlarında de minimis vergisi ve e-ticaret

🗞️ Haftanın Haberi

Donald Trump yönetiminin Çin ile giriştiği ticaret savaşında e-ticaret başlığı da dahil oldu.

ABD’de 800 dolar olan de minimis uygulaması Hong Kong ve Çin’den gelen ürünler için yeniden tanımlanarak bu limite kadar gelen kargolarda %120 vergi uygulamasına geçildi.
Bu arada minimum maktu vergi ise 100 dolar. Yani aşağı yukarı 80 dolarlık bir siparişin maliyeti 200 dolara çıktı. Haziran’dan itibaren ise alınacak maktu vergi miktarı ise minimum 200 dolar olacak.

Dış ticarette de minimis kuralı olarak bilinen uygulama, bir ürünün yurtdışından geldiği zaman gümrüğe takılmadan geçmesini düzenliyor.

Latince kökenli bir kavram olan de minimis ufak/önemsiz meseleler anlamına geliyor.

ABD, bu kararı alırken fentanil gibi güçlü opiodlerin bu yollarla ülkeye sokulduğunu ve toplum için risk oluşturan bu durumu düzenlemek istediğini söylese de sonradan artan kargo trafiğine dair paylaştığı verilerle resim daha netleşti:

10 yıl önce bu yolla ülkeye giren kargo sayısı 140 milyonken bu rakam geçtiğimiz yol 1 milyar eşiğini geçmiş durumda. Bu durumdan en fazla etkilenen de tabii ki Temu, Alibaba ve Shein gibi Çinli e-ticaret platformları oldu.

Geçen yıl Ağustos ayında Resmi Gazete’de yayımlanan bir kararname ile ülkemizde de yurtdışından sipariş edilen kargolara dair de minimis düzenlemesine gidilmişti.

Kararname ile tek ve maktu vergi oranında sınır 150 Avro’dan 30 Avro’ya çekilmiş, Avrupa’dan gelen siparişlerde %30, Çin’den gelen siparişlerde ise %60 oranında vergi uygulamasına geçilmişti.
Karardan önce kaleme aldığım “Timur’dan 600 yıl sonra Temu dünyayı ele geçirir mi?” başlıklı yazımda “Kanunların teknolojik inovasyonu yakalaması çok zor. Biz e-ticaret kanununu 2022’de çıkarmıştık. O zamanki amaç tekelleşmeyi önlemekti. Temu da bu yasanın çıktığı 2022 yılında kuruldu.” diye belirtmiş ve e-ticarette rekabetin kuralları zaten çoktan değiştiğini söylemiştim.

Şimdilerde de AB ve İngiltere de bu konuda tedbirler almayı planlıyor. AB’de de minimis sınırı 150 Avro, İngiltere’de ise 135 sterlin.

Görünen o ki biraz gecikmeli olarak da olsa diğer ülkeler de Türkiye’nin e-ticaret alanında aldığı tedbirleri takip ediyor.
Önemli bir fark: Biz kısıtlamayı her ülkeye karşı koyduk. ABD ise sadece Çin ve Hong Kong’da gelen ürünler için düzenlemeye gitti. Biz her ülkeye kısıtlama koyunca, bize e-ihracat yapmadığı halde bizim e-ihracat yapabileceğimiz Suudi Arabistan gibi ülkelerle sorun yaşayabiliyoruz.

Trump yönetiminin gümrük vergisi başta olmak üzere aldığı kararları Salı günü TOBB’un E-Ticaret Meclisi’ne yaptığımız sunumda tartıştık. Sunumu aşağıda bulabilirsiniz. İndirip incelemenizi tavsiye ederim.

Tobb Ankara Trump 060525

1.4MB ∙ PDF file

Download

Ayrıca, aynı gün 2024 yılı e-ticaret görünümü raporu yayımlandı. Rapora göre Türkiye’de e-ticaret hacmi geçen yıl 3 trilyon TL sınırını aşmış. Raporu buradan indirebilirsiniz.

Türkiye’de E-Ticaretin Görünümü, 2024, s. 19.

Avrupa’nın son üçlemesi: Demokrasi, Brüksel ve ulus devlet

🖊 Global İşler Köşesi

Para politikası çalışanların en sevdiği kavramlardan biri de imkânsız üçlü. Bu kurala göre sabit kur rejimi, serbest sermaye hareketi ve bağımsız bir para politikası aynı anda uygulayamazsınız.

Düzgün çalışan bir ekonomik program için bu üç politika tercihinin birinden feragat etmek gerekir.

Para politikasındaki imkânsız üçlüye dair Türkiye’de son yıllarda oldukça derin tartışmalar yaptık. Ama üzerinde durulması bir başka konu da bence Harvard’dan Hocam, Dani Rodrik’in 2002 yayımlanan “Feasible Globalizations” (Uygulanabilir Küreselleşmeler) makalesinde tartıştığı uluslararası politik ekonomi alanındaki bir başka üçleme:

Dani Hoca’ya göre ulus devlet sistemi, demokratik siyasal sistem ve küresel ekonomiye tam entegrasyon aynı anda birbiri ile uyumlu değil.
Bu imkânsız üçlemede de bir sistem için bu siyasal tercihlerin birinden feragat etmeniz gerekiyor.

Son yıllarda Avrupa Birliği’nin içinden geçtiği süreçte federalistlerle ulus devlet yanlıların kapışması daha görünür hale geldi. Bunun bir sonucu olarak da bu üçlemenin bir laboratuvarına dönüştü:

AB Komisyonu, Brüksel’de kabul edilen düzenlemeleri üye ülkeler nezdinde daha sıkı bir şekilde uygulamaya sokmaya çalışırken, Avrupa’da bürokratik mekanizmanın seçilmişlerin aleyhine olacak şekilde giderek güçlendiği bir fotoğraf ortaya çıkıyor.
Tabii Komisyon hızını alamayıp bir yandan da GDPR, Sınırda Karbon Düzenlemesi, Dijital Hizmetler Kanunu, Dijital Piyasalar Kanunu gibi düzenlemelerle üye ülkelerin dışında tüm dünyaya da nizam vermeye çalışıyor.
Öte yandan federalist eğilimlere karşı AB’nin kurucu olan unsurları olan İtalya, Fransa, Almanya da popülist, milliyetçi akımların hızla yükseldiği bir siyasi atmosfere tanıklık ediyoruz. Bu anlamda Polonya, Romanya ve Macaristan gibi ülkelerde son on yılda ana akım haline gelen popülist hareketleri saymaya bile gerek yok.

Brüksel, birlik içi entegrasyonu güçlendirmeye çalışırken hukukun üstünlüğü gibi kavramlara vurgu yapmaya devam etse de zaman zaman AB içindeki mücadelenin farklı boyutlar kazandığını da görüyoruz. Bazı örnekler şöyle:

Kasım ayında Romanya’daki seçimlerde aşırı milliyetçi aday Calin Georgescu’nun ilk turdan birinci çıkmasının ardından seçimlerin iptali
Aşırı sağcı ve Birlik karşıtı kimliği ile tanınan Marine Le Pen’in, Avrupa fonlarını kötüye kullanmaktan dolayı hakkında açılan yolsuzluk davasının sonucu olarak siyasi yasak ile karşılaşması

Brüksel’in etkisinin önemli bir meydan okuma ile karşılaştığı bu dönemde bir diğer sorun ise Avrupa’nın karşı karşıya kaldığı güvenlik sorunu. Peki, kendi içerisinde imkânsız üçlemenin getirdiği istikrarsızlık ile mücadele eden Brüksel bu süreci yönetmeye ne kadar hazır?

Bu süreçlere dair görüşlerimi ve daha fazlasını bu haftaki Ekonomi Gazetesi’ndeki köşemde bulabilirsiniz.

Üretken yapay zekâ devrimi: Küresel etkiler ve Türkiye'nin konumu

📤 Haftanın Etkinliği

Nisan ayında kamu TÜSİAD ve PWC’nin kamuoyuna açıkladıkları rapor Türkiye’de özel sektörün üretken yapay zekâya yaklaşımına dair önemli bulgular ortaya koyuyor.

Benim en fazla ilgimi çeken verilerden biri de Türkiye'deki şirketlere neden yapay zekâ kullanmıyorsunuz diye sorunca, akıllarına ne gelirse söylüyor olmaları.
Her şeyi engel olarak görüldüğünde meseleye çözüm bulmak da kolay olmuyor. Bunun nedeni de özel sektörümüzün yeniliklere dair muhafazakâr bir tutum içinde olması.

Bu rapordan yola çıkarak, 6 Mayıs’ta Webrazzi XYZ 2025 etkiniliğinde “Yapay Zekâ Yarışı: Nereden Nasıl Başlamalı?” başlıklı bir konuşma yaptım. Bültenimizin okurları son akademik çalışmalardan yola çıkan bu sunumu haftaya indirebilecekler.

XYZ’nin can alıcı anlarından biri de SPK Başkan Yardımcısı Sayın Ali İhsan Güngör ile yaptığımız sohbetti. Kendisi kripto varlık düzenlemeleri yayımlandıktan sonra ilk kez böyle geniş kamuya açık bir konferansta sektörün geleceğine dair düzenleyici perspektiften açıklamalarda bulundu. Neler konuştuğumuzu Webrazzi güzel özetlemiş.

Ekonomik Krizde Finansal Başarı için 5 Strateji

🎙️ 4x4 Podcast

🌍 Dünyada Dengeler Değişiyor! Küresel ekonomide sert rüzgarlar, yapay zekâda büyük sıçrama, blockchain’de yeni fırsatlar… 4x4’ün bu bölümünde belirsizlik çağında ayakta kalmak için nereye bakmalı, neyi takip etmeli sorularını masaya yatırıyoruz.

🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN

🔗 Linkedin: @ussal

📝 Medium: Ussal Şahbaz

🎧 Global İşler+ Podcast: Apple, Spotify

🎙️ 4x4 Podcast: Spotify

Google ve dijital reklamcılık: İskenderiye’de hakimler var! - 2025/14

Google & Dijital reklamcılık, Sosyal Medya & Çocuk, Dijital Hizmet Vergisi kavgası, YZ ile Yasa Yapmak

Ussal Sahbaz

Apr 25, 2025

Global İşler+ No.202 — 2025/14

Merhaba! Ben Ussal Şahbaz. Son bir haftada aramıza katılan 25 okurumuza hoşgeldiniz diyoruz! Böylece her hafta 9864 okurumuzla buluşuyoruz.

Bu hafta bültende neler var?

Google Amerikan hükümetine karşı davayı kaybetti ve dijital reklam pazarında tekelleştiğine karar verildi. Bu durumu zaten biliyorduk. Köşe yazımda bu karara giden birkaç anektoddan almamız gereken dersleri inceledim. Anektodların birinin içinde ben de varım.
Sosyal medyaya yaş sınırı konsun mu? 13 mü olsun 16 mı? Her gün yeni bir haberle karşılaşıyoruz. Peki bu işi başka ülkeler nasıl yapıyor? Cevap pek net değil.
Avrupa Birliği ve ABD Dijital Hizmet Vergisi’nde yakında birbirine girebilir. Saflarda kimler var?
23 Nisan anketimin sonuçları: Yasaların yapay zekâ ile yapılmasını ister miydiniz?

Google ve dijital reklamcılık: İskenderiye’de hakimler var!

🖊 Global İşler Köşesi

Amerikan Adalet Bakanlığı’nın 2023’te Google aleyhine açtığı rekabet hukuku davası geçen hafta İskenderiye Yargıcı Leonie Brinkema’nın tarihi kararıyla sona erdi.

Yargıç Brinkema kararında, Google’ın dijital reklamcılık pazarının tamamını tekel olarak ele geçirdiğine hükmetti.
Geçen hafta bültenimizde Başkan Yardımcısı JD Vance’in ve ekibinin teknoloji şirketlerinin tekelleşmesine karşı bir tutum içerisinde olduğunu belirtmiştik. Bu karar da bu tutumu benimseyen grubu mutlu ederken Biden döneminde başlayan süreçlerin de nasıl devam ettiğinin bir göstergesi.

Google’ın Türkiye’de de Avrupa Birliği’nde de yediği milyarlarca dolar cezaya rağmen rekabet ihlallerinden vazgeçmediği ortada. O nedenle, ABD’de Vaşington’a yakın bir sayfiye kasabası olan İskenderiye (Alexandria)’daki mahkemenin aldığı karar şirketin bu alan ne yapıp ne yapamayacağını yeniden belirleyecek.

Aslında Google’ın reklam piyayasındaki tekelleşme eğilimleri uzun bir süredir gündemde. Rekabet Kurulu da Aralık 2024’te Türkiye’deki reklam piyasasındaki hakim konumunu kötüye kullandığı gerekçesi ile (4054 sayılı kanunun 6. maddesinin ihlali) Google’e 2.6 milyar TL ceza kesmişti.

Ama Google, bugüne kadar ya hukuk mekanizmaları tükenince verilen cezayı ödüyor ya da en fazla oynamıyorum deyip verdiği hizmeti o ülke için sonlandırıyordu. Mesela Türkiye’de Google Alışveriş veya Fransa’da Haber ürünü artık sunulmuyor.

Bu hafta Nobel ödüllü ekonomist Daron Acemoğlu da İskenderiye’deki kararın ardından Google’ın dijital reklam piyasasındaki tekel pozisyonuna dikkat çeken bir yazı kaleme aldı. Daron Hoca’nın verdiği rakamlar oldukça dikkat çekici:

876 milyar dolarlık reklam ekosistemini kontrol eden şirketin hem şirketlerin kârına ortak olmaya başladığını hem de basın sektörünün reklam gelirlerini neredeyse yok ettiğini belirtiyor.
İskenderiye’deki mahkemenin tespitlerine göre, bu tekelleşme nedeniyle internet yayıncıları ortalama %35 gelir kaybına uğramış.

Bu hafta Ekonomi Gazetesi’ndeki Google ve dijital reklamcılık: İskenderiye’de hakimler var! başlıklı köşemde dijital reklam piyasası nasıl çalışırtığını ve Google’ın nasıl tekelleştiğini anlattım. Ama yazıda güzel dedikodular da var:

ABD’de 2017 yılında Google’ın bu konuları gündeme getiren New America Foundation’dan Barry Lynn nasıl işini kaybetti?
Lynn’in stajyeri Lina Khan’ı 2020’de hepimiz COVID19 nedeniyle evdeyken bültenimiz okurlarına özel bir Zoom toplantısına konuk etmiştik. Lina Khan sonra nasıl Amerikan rekabet kurumunun başına geçip bu süreçte rol oynadı?
Peki benim Google ile Türkiye’de 2019’da başımdan geçen macera neydi?

Bu dedikodulardan çıkarılacak dersleri merak ediyorsanız bu haftaki yazımı kaçırmayın!

Bu arada, yazıda basitleştirerek anlatmaya çalıştığım dijital reklamcılık pazarı nasıl işliyor ve bu alanda ne rekabet sorunları var sorularına meraklıysanız, dünyada bu konuda yayımlanmış en kaliteli resmi incelemelerden biri olduğunu rahatlıkla söyleyebileceğim bizim Rekabet Kurumu’nun 2023’teki “Çevrimiçi Reklamcılık Sektör İncelemesi” raporunu okumanızı da öneririm.

Sosyal medya yasakları: Dünyada kabul görmüş henüz belli bir yaş sınırı yok!

Netflix’te Mart ayında yayına giren Adolescence adlı dört bölümlük mini dizi tüm dünyada ses getirdi ve en fazla izlenen prodüksiyonlardan biri oldu.

İngiltere'de 13 yaşında bir çocuğun, okuldan tanıdığı akranı bir kızı bıçakla öldürmesini işleyen dizi, ergenlik dönemindeki çocukların sosyal medyadan etkilenerek şiddet ve zorbalığa yönelimlerine dair bir eleştiri getiriyor.

2025 yılı ülkemizde hükümet tarafından Aile Yılı olarak ilan edildi. Bu çerçevede üzerinde durulan konulardan biri de çocukların sosyal medya erişimine düzenleme getirilmesi. Medyaya yansıyan haberlerde Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığı bu konuda önemli çalışmalar yürütmekte.

Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdülkadir Uraloğlu yakın zamanda yaptığı açıklamada 13 yaş altına sosyal medya yasağı getirilmesi 13-16 yaş arasında ise erişimin ebeveyn iznine tabi olması üzerinde durulduğunu belirtti.

Peki, dünyada durum ne?

Yukarıdaki tabloya bakınca dünyada bu konuda adım atmış veya adım atmayı düşünen ülkelerde yaş konusunda bir mutabakat olmadığı görülüyor. Daha çok ülkelerin kendilerine göre yaptığı tercihler.

Yani bu tercihler yapılırken yaş sınırının neye göre belirlendiği objektif verilere dayanmıyor.
Bu konuda yakın zamanda bir yasa geçiren olan Avustralya’da 16 yaş altı çocuklar için sosyal medya kullanımı tamamen yasaklanırken ABD’de bu sınır 13 yaş.

Tabii, belli sınırlar koyup sonra ebeveynlere sorumluluk vermek de bir başka seçenek. Ama kimlik tespitinin nasıl yapılacağı, ebeveynlerin onayının nasıl alınacağı konusu da ayrı bir mesele. Mesela Avutralya’da kanun yapılırken bunlar düşünülmemiş. Yasanın çıkmasının ardından bu konu ile ilgili ikincil düzenlemelerle mesele çözülmeye çalışılıyor.

Yani bu işler öyle oturduğun yerden yapılmıyor!

AB Komisyon Başkanı von der Leyen Trump’ı masaya dijital hizmet vergisi ile çeker mi?

🤔 Fikri Takip

Daha önce Webrazzi’de kaleme aldığım yazımda dijital hizmetler vergisi meselesinin AB-ABD ilişkilerinde oluşturacağı olumsuz etkiye değinmiştim.

Zira Donald Trump’ın 21 Şubat’ta imzaladığı kararname mealen “dijital hizmetler vergisi, dijital hizmetler yasası, dijital piyasalar yasası gibi araçlarla Amerikan dijital şirketlerine sıkıntı çıkaran devletlere ben de sıkıntı çıkaracağım!” anlamına geliyor.
Trump, tam bir aile babası gibi hareket ediyor. Yukarıda Google’a verilen ceza örneğinde görüldüğü gibi, içeride teknoloji şirketlerini döverken, yabancılara karşı bu şirketleri çocuğu gibi koruyor.

Ancak, Trump’ın 21 Şubat’taki kararnamesine rağmen Başkanı Ursula von der Leyen, gümrük tarifeleri sonrasında Vaşington’la müzakereler için dijital hizmetler vergisi kartını ileri sürdü. Fakat Politico’da yayımlanan bir analiz bunun yaygara koparmaktan başka bir işe yaramayacağını ve uygulanamayacağını savunuyor. Analizdeki bazı değerlendirmele şöyle:

Dijital reklam hizmetinde alternatif olmadığı için vergi artışı Google ve META gibi şirketler yerine doğrudan şirketleri ve tüketicileri etkiler.
Bu konuda adım atmak pek de kolay değil, zira AB’de 27 ülkenin onayını almak şart. Bu konuda ise birlik içinde bir bütünlük yok. Bazı ülkelerin pozisyonu şöyle:
- İrlanda meseleye iktisadi çıkarlarını doğrudan etkileyeceği için karşı çıkıyor. 2024 yılında ABD’ye 44 milyar dolar değerinde sağlık ürünü satan İrlanda, birçok Amerikan dijital şirketinin merkezlerine ev sahipliği yaptığı için bu şirketlerden aldığı vergi geliri bütçesini önemli ölçüde fonluyor.
- Almanya ve İtalya için ise ABD’nin önemli bir ihracat pazarı. Mesele Vaşington ve Brüksel arasında bir restleşmeye dönerse en fazla etkilenecek ekonomiler olarak von der Leyen’in çıkışına mesafeli duruyorlar.

Politico’da yayımlanan harita AB’de dijital hizmet vergisini uygulayan 8 ülkenin olduğunu 6 ülkede ise meselenin 2020’den beri tartışıldığını gösteriyor.

AB’de hangi ülkelerde dijital hizmet vergisi var? Kaynak: Politico

BAE yapay zekâyla yasa yazımına başlıyor

🗞️ Haftanın Haberi

Birleşik Arap Emirlikleri, yapay zekâ teknolojisini doğrudan yasa yapım sürecinin bir parçası haline getiriyor. Yeni kurulan “Regulatory Intelligence Office” ile yapay zekâ sistemleri, mevcut yasaları analiz edecek, yeni yasa önerileri sunacak ve düzenli güncelleme tavsiyeleri hazırlayacak:

BAE yapay zekânın mevcut kanunların toplum ve ekonomi üzerindeki etkisini ölçmesini ve buna uygun düzenlemeleri tavsiye etmesini öngörüyor.
Bunun için de yedi emirliğin bir araya gelmesiyle oluşan BAE’de yerel ve federal düzeydeki kanunlar ve kamu kurumlarının topladığı veriler bir veri merkezinde toplanarak yapay zekâ tarafından düzenli olarak analiz edilecek.
BAE’li yetkililer, Yapay zekâ teknolojisi ile yasa yapım süreçlerinin %70 oranında hızlanması bekliyor.

Demokratik olmayan bir siyasal sistemde yapay zekânın yasa yapımında işlevsel olabilir. Danışmanlara milyonlarca dolar ayıran BAE, böylelikle önemli oranda tasarruf sağlayabilir.

Ancak üretici yapay zekâ modellerinin yasayı nasıl anladığı ve verimlilik açısından nasıl önermelerde bulunacağı ise henüz test edilmemiş bir durum.
Aynı zamanda yapay zekâ modellerinin daha çok Batılı normlarla eğitildiği ve bir insan değil de makine oldukları düşünüldüğünde BAE’deki yasama süreçlerine nasıl katkı sunacağını görmek lazım.

Tabii, işin aslına bakarsanız antik Atina'da yaşamıyoruz! Kamu yönetimine dair birçok konu o kadar teknik ki, parlamenterlerin yasama sürecine katkısı demokrasilerde dahi çok sınırlı kalıyor.

Zaten o nedenle birçok önemli konu da kanunlarla düzenlenmek yerine idari kararlara bırakılıyor. Yine de bu düzenlemeyi yapanların insan olduğunu unutmamak gerekiyor.

23 Nisan günü, TBMM’nin 105. açılış yıldönümünde, X platformunda takipçilerime “Siz kanunların yapay zeka ile yapılmasını tercih eder miydiniz?” diye sordum. %60’ı evet dedi! 😉

Arkadaşlık 2.0: Duygular, ChatGPT ve Biraz da Boşluk

🎙️ 4x4 Podcast

Geçen hafta bültenimizde yapay zekâ ile sohbetin yalnızlık duygusunu nasıl etkilediğine dair yapılan bazı çalışmalara yer vermiştik. Bu hafta da gündeme dair meseleleri tartıştığımız podcast yayını Dört Dörtlük Muhabbet’te bu konuyu ele aldık ve “ChatGPT’den arkadaş olur mu?” sorusunu sorduk.

Bitirirken…

Geçen hafta bültenimizde KİYED’in yürüttüğü “Türkiye’de Politika Yapım Sürecinde Sivil Toplumun Yasal ve Teknik Altyapısının Güçlendirilmesi” projesi kapsamında Politika Analiz Laboratuvarı (PAL) tarafından hazırlanan “Politika Yapımı ve Savunuculuk” başlıklı raporun PDF’sini paylaşmıştık. Ancak, epostanıza ulaşan bültenimizde bu linkin çalışmadığının sonradan farkına vardık. Bültenin internet sitesinde gerekli düzenlemeleri yaptık. Ayrıca rapora bu linkten de ulaşabilirsiniz.

1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü nedeniye haftaya bültenimize bir hafta ara vereceğiz. Yaşasın 1 Mayıs! 9 Mayısta görüşmek üzere…

🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN

🔗 Linkedin: @ussal

📝 Medium: Ussal Şahbaz

🎧 Global İşler+ Podcast: Apple, Spotify

🎙️ 4x4 Podcast: Spotify

Loading more posts…