No.109 — 2023/5

Ben Ussal Şahbaz. Her Çarşamba sabahı e-posta kutunuza gelen Global İşler+ bülteninde teknoloji, toplum, politika kesişiminde dünyada olup bitenlerin Türkiye’ye yansımalarını tartışıyorum.

Geçen hafta abone olan 570 okurumuza hoşgeldiniz diyoruz! Eğer bültenimizi beğeniyorsanız şimdi abone olması için bir arkadaşınızla paylaşabilirsiniz…

ChatGPT bu bülteni yazabilir hale gelene kadar, biz ChatGPT hakkında yazmaya devam edeceğiz gibi görünüyor! Bu hafta da ilk konumuz ChatGPT. Sonra Youtube’un Türkiye etki analizi raporundan nasıl tekelleştiğine dair delillere bakıyoruz. Keyifli okumalar!

ChatGPT 14 Mayıs’taki seçimlerde kullanılır mı?

🖊 Global İşler Köşesi

14 Mayıs cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimleri bu teknolojinin nasıl kullanılacağına dair önemli test alanlarından biri olabilir.

Aşağıdaki tablodan yola çıkarak geçtiğimiz hafta “üretici yapay zekâ” (generative AI) teknolojisinin son örneği olan ChatGPT ile neler yapılabileceğini Nasıl Bir Ekonomi Gazetesi’ndeki köşemde tartıştım.

Kaynak: Generative Language Models and Automated Influence Operations: Emerging Threats and Potential Mitigations

Yazıyı yazdıktan sonra ChatGPT’nin dayandığı yapay zeka sistemlerine dair biraz daha okuma yaptım.

ChatGPT, bir bilgi ararken ne kadar işlevsel diye düşünürken, neden internet üzerinden arama yapıyoruz diye de düşünmek lazım. Burada temel bir ayrım var:
1. Bazen bir işimizi görecek bilgiye ihtiyacımız oluyor: “Bu ayakkabılarla kayak yapabilir miyim?” gibi sorulara cevap arıyoruz.
2. Bazen entelektüel merakımızı gidermek, bir konuyu öğrenmek için arama yapıyoruz. Bu aramalarda kesin bir cevap peşinde değiliz. Çoğu zaman tesadüfen karşımıza çıkan kaynaklar ilgimizi çekiyor.

Bu ikinci tip arama güdüsünün ChatGPT tarafından tatmin edilmesi zor. Her şeyden önce ChatGPT söylediklerini referanslara dayandıramıyor. Sizi yeni kaynaklara yöneltemiyor.

Biraz dağınık yazılmış ama bu konudaki tartışma için şu makaleyi okuyabilirsiniz: “ChatGPT Strikes at the Heart of the Scientific World View”

Peki, ChatGPT’nin söyledikleri ne kadar doğru. Bir çok zaman yanlış şeyleri doğruymuş gibi ikna edici bir şekilde söyleyebildiğini daha önce yazmıştım.

ChatGPT’nin en çok yanıldığı sorularsa basit matematik hesapları veya ölçüm soruları (mesela Ankara-İstanbul arası kaç kilometre?). Çünkü ChatGPT cevaplarını hesap yapan yapısal modellere değil, taradığı metinlerdeki bilgilere dayandırıyor. Yani insanın temel becerilerinden biri olan akıl yürütme yerine, kulaktan dolma bilgilerle hareket ediyor.

ChatGPT’nin zamanla kulağı yeterince dolarsa herkesin akıl yürütme kapasitesini bir arada kullanabilir hale gelebilecek mi göreceğiz. Ama Stephen Wolfarm’a göre henüz bu noktada değiliz.
Yine de Serdar Kuzuoğlu Oksijen’deki köşesinde belirttiği gibi: “Bugüne dek geliştirdiğimiz araçlar hep ‘bedenimizin’ kaldıracıydı…Yapay zekâ ise ‘zihnimizin kaldıracı’ olma özelliği ile tekinsizlik hissi veriyor.”

Video tekeli Youtube

📒Haftanın Raporu

Google’ın parçası olan video platformu YouTube’un Türkiye’deki rolünü inceleyen rapor Oxford Economics tarafından bu ay yayımlandı. Rapora göre YouTube Türkiye’de önemli bir bilgi kaynağı olarak görülüyor:

Türkiye’deki kullanıcıların %93’ü bilgi ve tecrübe edinmek için Youtube’u kullanıyor.
Kullanıcıların %85’i ise YouTube’un özellikle pandemi döneminde güncel ve/veya güvenilir bilgilere erişim sağlamada önemli bir araç olduğunu belirtiyor.

Aynı zamanda YouTube, sadece bir video platformu olarak görülmenin ötesinde KOBİ’ler için de önemli bir tanıtım mecrası haline gelmiş durumda.

Raporda Youtube’un Türkiye’den ne kadar gelir elde ettiği belirtilmemiş ama 45,000’den fazla tam zamanlı işe eşdeğer istihdamı desteklediği iddia ediliyor.

TikTok kültürü ile kısa süreli videolar her geçen gün daha fazla popüler hale gelirken YouTube’un gençler arasında açık ara birinci mecra olarak kalmaya devam ediyor.

Google’ın etki analizi raporundan benzer tekelleşme analizlerini Ekim ayında değerlendirmiştik.

Temiz enerjide ticaret savaşları

🌱 Haftanın İklim Teknolojisi

Çin, küresel üretimin %97’sini elinde bulundurduğu, güneş paneli wafer’larında kullanılan teknolojilere ihracat yasağı getirmeyi düşündüğünü açıkladı. Bu açıklama ne anlama geliyor?

İmalat yatırımlarında güneş enerjisi teknolojileri ve bataryalar baskın. Coğrafi kırılımda da bu sektörlerde dominant olan Çin’in hakimiyeti oldukça çarpıcı.

Konuyu dünyadaki gelişmelere ilişkin çerçeveye oturtmaya çalışalım. Özetle, ticaret savaşları enerji ve iklimi de sarmış gibi görünüyor.

ABD’de Biden yönetiminin iklim ve yerli üretim konusundaki tutumu da düşünüldüğünde temiz enerji materyallerinin üretimine ciddi vergi indirimleri sağlayan IRA daha anlaşılır hale geliyor.
AB bürokratları ise IRA’ya karşı sübvansiyonlar, DTÖ şikâyetleri hatta gümrük vergileri ile yanıt verilebileceğini belirtiyorlar.
AB rekabetçiliğini kaybetmekten korkuyor. Öyle ki, Macron’un, Beyaz Saray’da ABD’li korumacı senatör Joe Manchin’in suratına “Ülkeme zarar veriyorsun” dediği belirtiliyor.

Türkiye’nin fotovoltaik hücrelere getirdiği ithalat kısıtlaması da panel üretimini yerlileştirme çabasına hız verildiğinin bir göstergesi. Hücrelerin pazar fiyatı, devletin belirlediğinin üstünde olduğundan ithal hücreler şimdilik vergilendirilmeyecek ama bu yine de güçlü bir sinyal.

Elon Musk Twitter’ı parça parça satıyor mu?

😁Haftanın Karikatürü

🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN

📝 Medium: Ussal Şahbaz

🔗Web: ussal.net

Global İşler+ 2023/5