Global İşler+ 2023/30
♻️ Döngüsel ekonomi, 🏡 Kira kontrolü & inovasyon, 🛴 Paris'te e-skuterlerin sonu.
No.134 — 2023/30
Merhaba! Ben Ussal Şahbaz. Her Cuma sabahı e-posta kutunuza gelen Global İşler+ bülteninde teknoloji, toplum, politika kesişiminde dünyada olup bitenlerin Türkiye’ye yansımalarını tartışıyorum.
Geçtiğimiz hafta aramıza katılan 25 takipçimize hoşgeldiniz diyoruz!
Yoğun bir hafta oldu. Bu hafta DLD’nin döngüsel ekonomi (circular economy) özel konferansındaydım. Bir yandan yeni ekonomik yönetimin seçimlerden bu yana üzerinde çalıştığı Orta Vadeli Programı açıklandı.
OVP’ye göre bültenimizde sık sık ele aldığımız konulardan,
Dijital piyasalarda rekabet düzenlemelerinin 2024 1. çeyrekte,
Gig ekonomisine dair düzenlemelerin 2024 2. çeyrekte,
Sınır ötesi veri transflerine dair düzenlemelerin 2024 4. çeyrekte,
Kripto varlıklara dair düzenlemelerin 2024 4. çeyrekte yapılması öngörülüyor.
Yani 2024 de oldukça eğlenceli geçecek.
Şimdi Münih’e uzanalım…
Sıcaklık kayıtlarının tutulmaya başlandığından beri son 120 yılın en sıcak yazı sona ererken, keyifli bir Münih Eylül’ünde, ben de iklim teknolojileri ve döngüsel ekonomi konularını öğrenmeye çalıştım. Birkaç notumu size aktarayım. Dilerseniz konferansın videolarını da ayrıca izleyebilirsiniz.
Madenciliğe bakış açımızı değiştirmek lâzım. Maden üretmek aslında döngüsel ekonomi ve temiz çevrenin ana unsuru. Neden mi?
Yenilenebilir enerji tesisleri ve piller inanılmaz ölçüde maden gerektiriyor. Bunların bir kısmı da samaryum (Sm), neodimium (Nd) disprosyum (Dy), praseodimium (Pr) ve erbiyum (Er) gibi nadir toprak elementleri (rare earth materials).
Mesela bir rüzgar türbininde 2 ton bakır kullanılıyormuş. Önümüzdeki dönemde dünyadaki, bakır üretiminin %60’ının, kobalt üretiminin %70’inin, lithium üretiminin ise %92’sinin yenilenebilir enerji tesislerinde kullanılması bekleniyormuş. Yani bu madenlerden çok daha fazla üretilmesi gerekecek.
Fakat COVID-19’da olduğu gibi, birden maden arzı kesilirse her şey duruyor. O nedenle Avrupa Birliği bu madenlerin en az %10’unu kendi topraklarında üretecek (ve %15’ini de geri dönüştürecek) bir strateji açıkladı. İngiltere de kritik madenlerle ilgili stratejisini Mart ayında açıklamıştı.
Döngüsel ekonomide şu an en büyük meselelerden biri doğru düzgün global standartların oluşmamış olması.
Döngüsel ürün ne?
Sürdürülebilir ürün ne?
Bu kavramların tanımları standart hale gelmedikçe, herkes yaptığı işi çevreci gibi göstererek reklam yapıyor.
Tabii, bizim gibi ülkeler için bu tanımların nasıl şekilleneceği oldukça önemli. Tanımların çerçevesi başkaları tarafından çizilir üretim sistemlerimiz bu tanımları karşılamayazsa, bu durumda uyum maliyetlerimiz artacak. O nedenle uluslararası arenada masada olmamız gerekiyor.
İleride döngüsel ekonomi standartları geliştikçe ürün tasarım süreçleri de değişecek. En başta da tekstil ve hazır giyimde. Dünyada üretilen hazır giyimin yüzde 75’i yakılarak imha ediliyormuş. İsrafı önleyecek tasarım süreçleri geliştirilebilir mi?
Eda Gürdamar ile değerli dostum Alemşah Öztürk’ün kurdukları Mintgrams’da hazır giyim tasarımını yapay zekâ ile kolaylaştırmaya çalışıyor. DLD’de de sunum yaptılar. Bir nevi hazır giyimin Midjourney’i diyebiliriz. Buradan deneyebilirsiniz!
Türkiye’de ve dünyada kira kontrolleri
🖊 Global İşler Köşesi
Yüksek barınma maliyetinin inovasyon ve verimliliği olumsuz etkilediğini daha önce yazmıştım. Ülkemizde de bugünlerde en büyük sorunlardan biri de barınma meselesi. Ev fiyatları ve kiralar almış başını gidiyor. Yeni ev almak bu şartlarda neredeyse hayal. Kiraya çıkmak için de ciddi bir gelire sahip olmak gerekiyor. Zira, iyi semtlerde kira ücretleri ortalama ücretlerin dahi üzerine çıkmış durumda.
Emlak piyasalarında bozulan denge sadece Türkiye’ye has bir sorun değil. Bugün dünyanın bir çok şehrinde hanehalkı aynı sorundan muzdarip.
İçinde bulunduğumuz durum, dünyada on yıldır devam eden düşük faiz politikasının bir neticesi. Para bolluğunda emlak fiyatları hızla yükselirken kiralar da buna paralel olarak arttı.
2020’de patlak veren COVID pandemisi de arz talep dengesini iyiden iyiye bozdu.
Fakat Türkiye’de durum daha da karmaşık. Bir yandan Kahramanmaraş’ta yaşadığımız ve binlerce vatandaşımızı kaybettiğimiz depremin ardından bu bölgenin yeniden ihyası gerekirken, bir yandan da İstanbul depremine hazırlık çağrıları yapılıyor. Bu durumda arz sorunu daha ciddi bir hal alıyor. Fakat dünyada faizler yükselirken ve ucuz para dönemi geride kalırken bu sorunu da bir çırpıda çözmek mümkün değil.
Toplumsal yapımız değişirken aynı şehirleşme politikası yaklaşımları ile devam etmek pek de rasyonel gibi durmuyor. Peki, dünyadaki örnekler barınma sorununa dair bize neler söylüyor? Bugünkü Ekonomi gazetesindeki köşemde bu soruya yanıt aradım.
Daha fazlası için:
Jerusalem Demsas, “I changed my mind on rent control”, Aralık 2021. (Bu makaleyi yine gazetemeizin yazarı Şant Manukyan’ın tvitinden bulmuştum)
Financial Times, “Extreme Renting”, Ağustos 2023.
Paris kiralık e-skuterleri tamamen yasakladı
🧐 Fikri Takip
Paris’te e-skuterlerin yasaklanmasına dönük bir referandum yapılacağını bültenimizde paykaşmıştık. Nisan ayında yapılan referandumda oy kullananların %90’ı yasaklanması yönünde oy kullandı. Her ne kadar Parislilerin sadece %7’si referandumda oy kullanmış olsa da yerel yönetim e-skuterlere karşı net tavır koymuş durumda.
Üç şirketin halihazırda kiraladığı 15.000 e-skuter 1 Eylül itibariyle Paris sokaklarından kaldırıldı.
Fakat şirketler e-skuterler yasaklanırken Paris sokaklarında bu sefer de elektrikli bisikletler ile faaliyetlerini sürdürmeyi planlıyor.
Paris Belediye Başkanı Anne Hidalgo şehirde araba trafiğini belli merkezlerde tamamen yasaklamayı planlarken şehrin yayalara, bisikletlere, toplu taşıma ve belli araçlara açık kalacağı bir yapı kurmayı planlıyor.
Bitiriken
Bu haftasonu Hindistan’da G-20 Zirvesi var. Xi Jinping ve Vladimiri Putin zirveye katılmayacak. Maalesef COVID-19 ve Ukrayna savaşı sonrası G-20’nin eski tadı da kalmadı. Yine de kriptovarlıklar başta olmak üzere teknoloji gündemiyle ilgili konuları haftaya takip edeceğiz.
Haftaya esas konumuz ise Google’ın yapay zekâ işi Deepmind’ın esas kurucusu, vaktiyle dünyanın en iyi Go oyuncusunu mağlup eden yapay zekayı yapan Mustafa Süleyman’ın yapay zeka risklerine dair yazdıkları ve söyledikleri olacak…
🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN
🔗 Linkedin: @ussal
📝 Medium: Ussal Şahbaz