Global İşler+ 2023/26
🩺Sağlık'ta Dijitalleşme, 💰Çin'de Elektronik Ödemede Yeni Dönem, 🇨🇳Yapay Zekâ Regülasyonlarında Çin Modeli
No.130 — 2023/26
Merhaba! Ben Ussal Şahbaz. Her Cuma sabahı e-posta kutunuza gelen Global İşler+ bülteninde teknoloji, toplum, politika kesişiminde dünyada olup bitenlerin Türkiye’ye yansımalarını tartışıyorum.
Geçen hafta aramıza katılan 15 okurumuza hoşgeldiniz diyoruz! Bu hafta önce dijital sağlık ve bulut teknolojileriyle ilgili köşe yazım var. Sonra Çin’e uzanıp ödeme altyapıları ve yapay zekâ regülasyonlarında neler oluyor diye bakacağız. Ayrıca Çin’le ilgili sürpriz yazı ve videom var.
Çağımızın petrolü veri sağlık getirir mi?
🖊 Global İşler Köşesi
Dünyanın farklı yerlerine gittiğimde orada yaşayan arkadaşlarıma sağlık hizmetlerinden memnuniyetlerini soruyorum. Herkes “Türkiye gibi değil” diyor. Bu performansı, kamu üniversitelerinde yetiştirilen sağlık personelimize ve yine ağırlıklı olarak kamu eliyle yürütülen sistemimize borçluyuz.
Son dönemde sağlık alanında oldukça başarılı olduğumuz alanlardan biri de dijitalleşme. Artık e-Nabız sayesinde filmlerimizi, tahlillerimizi dosyalarda arşivlememiz gerekmiyor. İhtiyaç duyduğumuz bütün verilerimize tek bir tıkla erişmek mümkün.
Ama sağlık verisinin tek bir yerde depolanması ve istendiğinde erişilebilir olması bu meselenin sadece bir boyutu. Eğer depolanan veri iyi bir şekilde kullanılabilirse verimlilik ve küresel rekabet açısından beraberinde birçok avantajı da getirecektir:
Örneğin, İngiltere, yapay zekâ teknolojisinin NHS sistemine dahil edilmesi ile teşhis ve tedavide daha iyi sonuçlar alınmasına yönelik çalışmalar yürütüyor.
Öte yandan son dönemde birçok unicorn sağlık sektöründen çıkıyor. Ama CB Insights tarafından yayımlanan State of Digital Health raporuna göre bu şirketlerin %74’ü ABD menşeli. Bu şirketler sadece Amerikan ekonomisine katkı sunmuyor. Aynı zamanda ülkedeki sistemi de dönüştürüyor.
Peki, sağlık sektöründe nasıl dijitalleşme adımları atmalıyız? Topladığımız veriden nasıl katma değer elde ederiz? Bu soruları ve daha fazlasını bugünkü köşemde “Çağımızın petrolü veri sağlık getirir mi?” başlığıyla ele aldım.
Eğer bu konu ilginizi çektiyse yazımı okuduktan sonra şu raporlara da göz atabilirsiniz:
Verinin depolanmasında bulut sistemleri ve sağlık sektöründeki rolleri: Our Health in the Cloud, Haziran 2023
Türkiye sağlık alanında dijitalleşme konusunda nerede ve daha neler yapmayı planlıyor? Bu sorunun cevabını arıyorsanız Türkçe yazılmış güncel bir rapor: Şuayip Birinci, Sağlıkta Teknoloji ve Gelecek, SETAV, Mayıs 2023
Çin’e giden turistler artık nakit taşımak zorunda değil
🗞 Haftanın Haberi
Geçen ay Çin’e gittiğimde, dijital altyapının hızlı dönüşümünün neden olduğu önemli bir tuhaflık dikkatimi çekmişti. Ülkede neredeyse hiç nakit kullanılmıyordu. Ama kredi kartları yerine ülkede daha çok karekod uygulamaları tercih ediliyordu.
Son yıllarda Çin’de karekod ödeme sistemleri çok hızlı gelişti. Alipay (Alibaba) ve WeChat Pay’in (Tencent) uygulamaları ise ulusal altyapının önemli unsurları haline geldi. Her yerde ödemelerinizi bu karekod uygulamaları ile yapıyorsunuz (İstanbul Havalimanı gümrük satış mağazasında da Çinliler için konan bu karekodları görmüş olabilirsiniz).
Son yıllarda Çin’de karekod ödeme sisteminin bu kadar hızlı yayılmasında şu faktörler etkiliydi:
Ülkede iyi gelişmemiş bir kredi kartı altyapısı vardı
Acayip bir sahte para problemi vardı. Eskiden mesela takside verdiğiniz paranın içinden mutlaka sahte banknot çıkıyordu.
Gelin görün ki, şimdilerde eğer Alipay veya WeChat karekodunuz yoksa, işiniz oldukça zor. Çünkü Çin’deki çoğu dükkan kredi kartı kabul etmeyi ya tamamen kaldırmış durumda ya da uluslararası kredi kartlarını zaten kabul etmiyor. Zira fazladan komisyon ödemek istemiyorlar. Öyle kasabadaki dükkanlardan da bahsetmiyorum. Örneğin, Beijing Havaalanı’ndaki dükkanlarda bile durum böyle.
Bunun tabi ki bir çözümü var. O da nakit kullanmak. Fakat bu durumda yine çözümü olmayan bir durum daha var:
Çin’de sokakta elinizi kaldırıp taksi bulmanız 2010’ların sonundan beri neredeyse imkânsız. Çünkü artık herkes taksileri cep telefonu uygulamasından çağırıyor.
Çin’in yerli uygulaması Didi ile Uber kapışıp, taksi ücretlerini sübvanse ederek tüm piyasayı dijitalleştirince taksi sektörü de hızlı bir şekilde dönüştü. Sonrasında Uber Didi’den hisse alıp Çin’den çekilse de Didi tek uygulama olarak kaldı.
Eğer Didi’den taksi çağırmak isterseniz, yine Alipay veya WeChat karekodu lazım.
2015’te Çin’e gittiğimde otelden çıkarken o gün gideceğim yerlerin isim ve adreslerini bir karta Çince yazdırır, her taksiye bindiğimde sırası gelen yerin ismini gösterir, sonunda da otelin ismini gösterip geri dönerdim. Fakat son dönemde taksi kartı da taksi de yoktu.
Taksi yoktu, çünkü yabancılar Alipay ve WeChat’e erişemiyordu. Zira, bu uygulamalar üzerinden işlem yapabilmek için yerel bankalardan birinde hesap açmanız gerekiyordu.
Nihayet, geçen hafta WeChat ve Alipay uygulamalarının Mastercard ve Visa kullanımına açılmasına karar verildi. Böylelikle taksiye veya metroya binerken veya alışveriş yaparken ülkeye giden turistler de bu hizmetlerden yararlanabilecek. Böylelikle nakit paraya olan ihtiyaç biraz daha azalacak.
Teknoloji ve politika kesişiminde Çin
🎥Haftanın Videosu
Bu hafta Webrazzi’den Buğra Ferah ile son Çin seyahatimdeki izlenimlerimi ve Çin’in teknoloji politikalarını konuştuk: Video burada!
Çin’de yapay zekâ regülasyonları nasıl yapılıyor?
📤 Haftanın Dosyası
Bu ay ABD’nin önde gelen düşünce kuruluşlarından Carneige Endowment, Matt Sheehan imzasıyla Çin’deki yapay zekâ regülasyonlarını inceleyen bir çalışma yayınladı. Raporda, Çin’deki regülasyon süreci, süreç yönetiminde öne çıkan aktörler ve bu çalışmaların hedefleri konusunda oldukça iyi bir çerçeve çizilmiş.
Çin, yapay zekâ teknolojisinin regülasyonu için dikey bir yaklaşım benimsiyor. Son üç yıldır yaptığı düzenlemeler de bunun bir yansıması:
2021 yılında yapılan düzenleme ile ilk olarak yapay zekâ geliştirilirken kullanılan algoritmaların ilgili kamu kurumları ile paylaşılması zorunlu hale getirildi.
2022 yılında yapılan düzenleme ile yapay zekânın deep fake içerik üretmesinin önüne geçmeye dönük tedbirler alındı.
Çin’in bu sene açıkladığı yapay zekâya dönük regülasyon taslağı ise daha çok rejim güvenliğini önceleyen bir çerçeve ortaya koydu. Özellikle ChatGPT gibi üretici yapay zekâ teknolojisinin eğitilmesinde kullanılan içeriğin “objektif” olması ve bu teknoloji tarafından üretilecek içeriğin “sosyalist ideoloji”nin değerlerine uygun olması öne çıkan hedefler arasında.
Peki, Çin’de regülasyon süreci nasıl çalışıyor? Devlet Başkanı Xi Jinping yapay zekâ regülasyonlarında teknokratik bir yaklaşım benimsemiş durumda. Bu alanda süreç bürokratik, akademik ve siyasi kurumların eşgüdümünde ilerliyor. Böylelikle son dönemde bu kurumların kapasitesi ve tecrübesi de önemli ölçüde arttı. Özel sektör ise bu süreçte daha edilgen bir role sahip.
Çin Komünist Partisi’nin iki önceliği var:
Yapay zekânın toplum üzerinde oluşturacağı etkileri anlamak ve yönetmek,
Küresel ölçekte regülasyonlar konusunda liderlik yapmak.
Yapay zekâ regülasyonlarında Çin ve AB en hızlı aksiyon alan iki aktör. Fakat Çin, dikey bir anlayışla belli bir uygulamaya veya bir teknolojinin belli bir unsuruna dönük düzenlemeler gerçekleştirirken, Avrupa Birliği ise yatay bir yaklaşımla hareket ediyor. Yani Brüksel, üzerinde çalıştığı taslak ile sektörü düzenleyecek genel geçer bir kurallar manzumesi ortaya koymayı hedefliyor.
BONUS: Çin’de ChatGPT etkisi
Son dönemde Çin’de online yazım sektörünün gözdesi ChatGPT. Ödev sektöründen yeni doğan bebeklere isim vermeye kadar bir çok farklı amaçla kullanılan bu uygulama, influencerların da önemli bir kazanç kapısı haline gelmiş. Hatta, “ChatGPT nasıl kullanılır” üzerine influencerlar eğitimler bile verilmeye başlanmış. Görünen o ki, ülkedeki tüm erişim yasaklarına rağmen Çinliler, bu sefer de ChatGPT’yi kullarak içerik üretiminde de seri üretime geçmenin yollarını arıyor 😂
Bitirirken
Bildiğiniz gibi Kurban Bayramı’nda Çin’de yapılan Dünya İnternet Konferansı’nın yapay zekâ ile ilgili özel oturumuna katılmıştım. Bu toplantı sonrası Çin’deki regülasyon çalışmaları ve Türkiye’nin bu alanda Doğu ve Batı arasında nerede durduğunu China Daily için kaleme aldım.
🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN
🔗 Linkedin: @ussal
📝 Medium: Ussal Şahbaz