Teknoloji dünyası Trump’a hazırlanıyor, ya biz? — 2024/37
Trump & Teknoloji Dünyası, 2025'te Yapay Zekâ, İklim Teknolojileri & Emtia Piyasaları, Yapay Zekâ & Orta Ölçekli Ülkeler, Mühendislik & Tasarım
Global İşler+ No.184 — 2024/37
Merhaba! Ben Ussal Şahbaz. Son iki haftada aramıza katılan 35 okurumuza hoşgeldiniz diyoruz! Böylece toplam 9183 okura ulaştık.
Bu haftaki önemli gelişmelerden biri Avrupa’nın pil teknolojisinden umudu Northvolt’un iflası oldu. Bu konuyu ileride ele alacağım. Aşağıdaysa enerji teknolojilerine ilişkin ELDER’de yaptığım konuşmadan kesitler var. Ondan önce, köşe yazımda Trump’ın teknoloji politikalarının Türkiye’ye etkilerini tartışıyorum. Ayrıca Eric Schmidt’in Türkiye gibi orta ölçekli ülkeler için yapay zekâ politikası önerileri, State of AI raporu tefrikamızın son bölümü ve Boğaç Şimşir ile mühendislik ve tasarım üzerine podcastimiz var. İyi okumalar!
Teknoloji dünyası Trump’a hazırlanıyor, ya biz?
🖊 Global İşler Köşesi
Donald Trump 20 Ocak’ta yemin edip tekrar başkanlık koltuğuna oturacak. Başkan Trump’ın aklındaki paradigma basit: “Önce Amerika!” Her politikanın belirleyicisi bu slogan olacak.
Mesela yapay zekâ teknolojisinden elde edilecek maddi kazanç, beraberinde gelecek olan risklerden daha önemli olacak.
Teknoloji dünyasının Başkan Trump ile ilgili en büyük bilinmezi, Çin konusundaki yaklaşımının ne kadar şahin olacağı. Zira oradaki ilişkiler ağı oldukça iç içe girmiş durumda.
Çin ABD’li şirketler için sadece önemli bir pazar değil, aynı zamanda önemli bir üretim üssü.
Eğer Çin’e karşı şahin bir tutum benimsenirse önümüzdeki dönemde Batılı şirketlerin Çin’e alternatif yeni üretim merkezleri bulmaları gerekecek. Türkiye, bu açıdan bir alternatif olabilir ama bunun için hangi asgari gerekliliklere sahip olmak gerekecek?
Trump’ın önümüzdeki dönemde yakından takip edeceği bir başka dosya ise Avrupa olacak.
Bunun bir nedeni, Elon Musk ile kurduğu yakın ilişki. Musk, seçim döneminde, Trump’ın kampanyasına sahibi olduğu Twitter üzerinden ve finansal anlamda önemli ölçüde destek verdi.
Öte yandan Washington’un ABD’li büyük teknoloji şirketlerine karşı Brüksel’in atacağı adımlara sessiz kalması, bu şirketlerin para kaybetmesi demek.
Bu açıdan Başkan Yardımcısı JD Vance’in “Avrupa Birliği Musk’ın platformlarını düzenlemeye kalkarsa biz de NATO’daki kararları veto ederiz.” sözleri oldukça dikkat çekiciydi.
Görünen o ki, Trump döneminde Dijital Piyasalar Kanunu (Digital Markets Act), Dijital Hizmetler Kanunu (Digital Services Act) ve Yapay Zekâ Kanunu (AI Act) gibi düzenlemelerle teknoloji alanında önemli regülasyon adımları atan Brüksel’in ABD’li teknoloji şirketlerine karşı atacağı rekabet adımlarının sınırları yeniden çizilecek.
Trump döneminde teknoloji alanında izlenecek siyasetin detaylarını ve Türkiye üzerindeki yansımalarını merak ediyorsanız bu hafta Ekonomi Gazetesi’ndeki köşeme göz atmalısınız.
Brüksel Etkisi – Londra Tepkisi, 21 Eylül 2023.
Off-shoring ve re-shoring tamam da friend-shoring ne?, 22 Nisan 2022.
What Trump means for Silicon Valley, Financial Times, 22 Kasım 2024.
İklim teknolojileri ve emtia piyasaları
📅 Etkinlikler
13 Kasım’da ELDER’in (Elektrik Dağıtım Hizmetleri Derneği) düzenlediği “Enerjim Sensin” hızlandırma programının final sunumlarında “Yapay Zekâ ve İklim Teknolojilerine Bir Bakış” başlıklı bir konuşma yaptım.
Bu arada, ELDER güzel bir iklim teknolojileri ekosistemi kuruyor. Kendilerini tebrik ederim.
Sunumumda sizlerin de ilgisini çekebileceğini düşündüğüm üç hususu burada da paylaşmak isterim:
Önümüzdeki dönemde iklim teknolojileri ile beraber enerji dinamikleri hızla dönüşecek. Endüstri devrimi ile 19. yüzyıldan başlayarak kömür, petrol, doğal gaz gibi emtialar üzerinde yükselen enerji tüketiminde, 21. yüzyılın ikinci on yılından itibaren önemli kırılmalar görülüyor:
“Emtia olarak enerji” yani doğalgaz, petrol gibi ürünlerin fiyatları arz, talep ve jeopolitik etkilere bağlı olarak sürekli dalgalanmalar yaşarken; “teknoloji olarak enerji” yani lityum-ion piller veya güneş panelleri/hücreleri gibi teknolojilerin fiyatı hızla aşağıya geliyor.
Fiyatların aşağı gelmesinde önemli faktörlerden biri de zaman geçtikçe bu teknolojilerin “öğrenme etkisi” ile maliyetlerinin daha kolay aşağı çekilmesi. Diğer bir ifade ile aynı teknoloji üzerinde çalıştıkça uzmanlaşılırken, üretim ölçeğindeki artış ile beraber maliyetler düşüyor.
Fakat enerji dönüşümde gerek enerjinin depolanması gerekse de enerji kaynağının sürekliliğine duyulan ihtiyaç nedeniyle emtiaya olan bağımlılığın, en azından orta ve kısa vadede ortadan kalkması söz konusu değil. Bu konuyu Yapay zekâcılar “nükleer enerji” dedi başlıklı yazımda 25 Ekim 2024’te yazmıştım.
Not: Benzer etkinliklerde konuşmacı olarak beni davet etmek isterseniz Spekaker Agency ile temasa geçebilirsiniz.
Yapay zekâda 2025 projeksiyonları
🤔 Fikri Takip
Üç haftadır “State of AI” raporunu tefrika ediyoruz. Malumunuz, raporda çok malzeme var. İlgileniyorsanız rapora mutlaka göz atmalısınız.
Tefrikayı bu hafta 2025 tahminleri ile bitirelim. Raporda ilgimi çeken 10 başlıktan üçü şöyle:
Amerikalı bir yapay zekâ labına, yabancı bir devlet tarafından yapılacak 10 milyar dolar üstü yatırım “güvenlik incelemesi”ne alınacak: Suudiler ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin böyle yatırımları hem finansal getiri hem de diplomatik güç olarak kullandıkları malum. ABD’de yabancı yatırımlar, Soğuk Savaş’tan kalan bir kanun gereği ulusal güvenlik nedeniyle "incelemeye alınabiliyor.” Bakalım bu kanun bu sefer ilk kez yapay zekâ işinde kullanılacak mı?
AB Yapay Zekâ Kanunu’nun (AI Act) uygulanması, beklendiği kadar sert olmayacak!: Trump’ın seçiminden sonra bu tahmine kesin gözüyle bakıyorum. Avrupalılar yine bürokrasinin nasıl uygulayacağı belli olmayan detaylı bir mevzuat çıkardılar. Gelişen teknolojiler için böyle detaylı düzenlemeleri uygulamak çok zor. Draghi Raporu sonrası, Brüksel’deki karar alıcılar da fazla regülasyonun teknoloji kapasitelerine nasıl ket vurduğunu anlamaya başladılar. “Bekle gör politikası” izleyeceklerdır.
Apple’ın uygulamalarından çıkan güçlü sonuçlar, cihazdan YZ uygulamalarını ivmelendirecek: Malum, yapay zekâ modelleri bir kez eğitildikten, yani regresyonlardaki katsayılar belli olduktan sonra bunları basitleştirip cihazın içine sokmak kolaylaşıyor. Ben de gittikçe cihazdan çalışan modellerin yaygınlaşacağına inanıyorum. Cihazdan çalışan modeller hız, süreklilik, bazen de güvenlik için daha iyi. (Henüz Apple uygulamalarını denemedim, belki sene bitmeden yeni bir iPhone alma zamanı da gelmiştir — yoksa ipad Mini mi alsam?😉).
Küçük ve orta ölçekli ülkelerin yapay zekâ stratejisi ne olmalı?
📝 Haftanın Raporu
Daha önce bültenimizde “inovasyon gücü” (innovation power) kavramı ile yer verdiğimiz Google’ın eski CEO’su Eric Schimidt, bu ay the Economist için yazdığı değerlendirmede ABD ve Çin benzeri kaynaklara sahip olmayan ülkelerin nasıl bir yapay zekâ stratejisi izlemesi gerektiği üzerinde durmuş.
Singapur ve Ruanda hükümetleri tarafından hazırlanan “AI Playbook for Small States” raporuna atıfta bulunarak yapay zekâ konusunda kamunun sahip olduğu kaynaklarla öncü rol oynayacağına vurgu yapmış. Tabii, bu rapor daha çok küçük ölçekli ülkeler ve pazarlar için bir çerçeve ortaya koyuyor.
Schimidt ise yazısında Orta Ölçekli Ülkeler (Middle Powers/Swing States) için bir çerçeve çizmiş: Schimidt’e göre bu ülkeler, önemli ölçüde sermayeye veya yeterli ölçüde iş gücüne, tüketici pazar yapısına, nitelikli insan kaynağına sahip ve yapay zekâ konusunda talebin var olduğu aktörler. Bu nitelikteki ülkeler, Google’ın eski CEO’suna göre şu adımları izleyebilir:
Yapay zekâ değer zinciri içerisinde niş alan bulma: Bu açıdan üç ana dikeyden bahsetmiş: yazılım, veri merkezleri ve regülasyon.
Ülkelerin mukayeseli avantajına göre hareket etme: Örneğin, Hindistan ve Endonezya gibi nüfusun büyük olduğu ülkelerde toplanan verinin daha etkin bir şekilde kullanılması. (Türkiye’nin ölçeği nasıl düşünmek lazım)
İnsan kaynağına yatırım: Bu, sadece yerel kaynaklarla olabilecek bir şey değil. Dışarıdan insan kaynağı çekebilmek de önemli. (Türkiye’nin bu konuda yeni bir adım attığını ve Tech Visa uygulmasını başlattığını bültenimizde tartışmıştık).
Eğer bu konuda daha derinlikli bir analiz okumak isterseniz, değerli okurumuz, Balıkesir Milletvekili Burak Dalgın’ın da Kasım ayında EDAM tarafından aynı konuda yayımlanan “Artificial Intelligence and Middle Powers: Navigating Sovereignty, Opportunity, and Risk” başlıklı raporunu da tavsiye ederim.
Yapay zekâ: Türkiye iki arada bir derede, 27 Ekim 2023.
Teknolojide dünya nereye gidiyor, Türkiye ne yapmalı? Politika önerileri, 22 Aralık 2023.
Boğaç Şimşir ile Türkiye'de Mühendislik & Tasarım
🎤 Global İşler Podcast
Bu hafta Global İşler Podcast’ın konuğu Türkiye’de tasarladığı ürünler birçoğumuz tarafından kullanılan bir isim: Boğaç Şimşir. Eğer siz de Türk kahvenizi artık cezve ile değil de makinede hazırlıyorsanız veya fotoselli musluklardan memnunsanız bu yayınımızı kaçırmamanızı tavsiye ederim.
Boğaç, İTÜ’de mühendislik eğitimi aldıktan sonra ABD’de ekonomi eğitim almış. Ardından da otomotiv, beyaz eşya ve yapı gereçleri gibi farklı sektörlerin önde gelen markalarında üst düzey görevler almış bir isim.
Böyle bir tecrübe ile hem yaptıklarını hem de son dönemde mühendislik ve tasarım dünyasını yakından ilgilendiren gelişmeleri konuştuk:
Boğaç, Türk kahvesi makinesi Telve’yi nasıl tasarladı?
Mühendislik tasarımı nedir? Ürüne ne değer katar?
Boeing neden çöktü? Türkiye’de mühendisliğe önem vermeyen hangi şirketleri benzer son bekliyor?
Her Cuma sabahı e-posta kutunuza gelen Global İşler+ bülteninde teknoloji, toplum, politika kesişiminde dünyada olup bitenlerin Türkiye’ye yansımalarını tartışıyorum. Esas işim olan Ussal Danışmanlık isimli danışmanlık şirketimde, irili ufaklı teknoloji şirketlerine kamu ile ilişkiler konusunda hizmet veriyorum.
Beni ve yaptıklarımı aşağıdaki sosyal medya mecralarından da takip edebilirsiniz.
🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN
🔗 Linkedin: @ussal
📝 Medium: Ussal Şahbaz
İş yaptığımızı sanıyoruz ama size bakıyoruz çırak çıkıyoruz:))