Nobel ödülü alanlara ayar vermenin dayanılmaz çekiciliği - 2024/36
Trump & TikTok, Yapay Zekâ Yatırımları, Daron Acemoğlu, Yatırım Bankacılığı
Global İşler+ No.183 — 2024/36
Merhaba! Ben Ussal Şahbaz. Bu hafta aramıza katılan 19 okurumuza hoşgeldiniz diyoruz! Böylece toplam 9162 okura ulaştık.
Bu hafta gündemimizin ilk maddesi Başkan Trump’ın Tiktok’a ne yapacağı. Sonra State of AI raporu tefrikasında, yapay zekâya yapılan yatırımların nereye gittiğine bakıyoruz. Köşe yazımda Daron Acemoğlu’na sosyal medyadan yapılan eleştirileri değerlendiriyorum. Podcast konuğum ise Türkiye’nin önde gelen yatırım bankacılarından Gökhan Özkan.
Trump sonrası ABD’de TikTok yasağının akıbeti ne olacak?
🗞️Haftanın Haberi
TikTok’un ABD’de yasaklanmasına dair tartışmalar Donald Trump’ın ilk başkanlık döneminde başlamış, başkanlık seçimlerine bir kaç ay kala da Amerikan vatandaşlarının TikTok ile iş yapmasını engelleyen kararnameyi imzalamıştı.
Her ne kadar Joe Biden göreve geldikten sonra bu kararnameyi iptal etse de TikTok ABD’de tartışılmaya devam etti.
Bu sene Nisan ayında da Çinli Bytedance firmasının TikTok’u elden çıkarmasını, çıkarmazsa uygulamanın ABD’de kapanmasını şart koşan kanun Kongre’den geçti ve ABD Başkanı Joe Biden da yasayı bekletmeden onayladı.
4 yıl önce TikTok karşıtı olan Trump şimdilerde ise pozisyon değiştirmiş durumda. Trump’ın fikrini değiştirmesin önemli nedenlerinden biri böyle bir yasağın META’nın işine yarayacağına dair inancı.
META, Youtube, Twitter ve Snapchat gibi platformlar 6 Ocak 2021’deki Kongre baskını sırasında Trump’ın takındığı tutum nedeniyle hesaplarına yasak getirmişti. Buna karşılık Trump kendi sosyal medya platformu Truth Social’ı kurmuştu.
Suikast girişiminin ardından Trump’ı arayarak destek veren Mark Zuckerberg’e dair Trump’ın daha farklı bir tavır takınması muhtemel. Ama bu durum TikTok’a dair olumlu tavrını değiştirir mi belli değil.
Trump’ın Tiktok’ta 14.4 milyon takipçisi var. Ama mesele sadece bununla sınırlı da değil.
Trump’ın fikrini değiştiren bir başka önemli faktör ise seçim kampanyası döneminde kendisine destek veren, 50 milyar dolarlık serveti olan Jeff Yass ile kurduğu “yakın” ilişki.
Yass, Bytedance’in önemli hissedarlarından. Yass’in başkanlık seçimlerde Trump’ın kampanyasına eşi Janine ile neredeyse 100 milyon dolarlık destekte bulunduğu belirtiliyor.
TikTok’a dair alınacak tedbirler Kongre’den geçtiği için bu yasağı önlemek için Trump’ın nasıl bir yol izleyeceği muamma. Ama kanun gereği platformun Trump’ın yemin edeceği 20 Ocak 2025 tarihine kadar ABD’li birilerine satması gerekiyor.
“Tik-tok, tik-tok” - TikTok için zaman daralıyor, 22 Mart 2024.
Yapay zekâda yatırımlar nereye gidiyor?
🤔 Fikri Takip
Geçen hafta, bu seneki State of AI raporunun öne çıkan kısımlarını bültenimizde tefrika halinde tartışmaya devam edeceğimizi söylemiştik.
İşlemci gücü rakamlarına baktığımızda da özel şirketlerin yapay zekâ teknolojisindeki ağırlığının giderek arttığını vurgulamıştık.
Bu hafta ise finansman konusunda raporun ne dediğine bakacağız. Zira bu teknoloji gerek işlemci gücü gerekse de insan kaynağının yüksek ölçüde kalifiye olması nedeniyle oldukça pahalı ve bu konuda çalışmaya başlayan startaplar açısından özkaynaklarla bir yere varmak mümkün değil.
Fonların coğrafi olarak dağılımına baktığımızda yapay zekâ dikeyinde aslan payı ABD’de. Çin bile ABD’nin yanında çok çok küçük bir paya sahip. Geçen hafta ABD’de fon yöneticilerinin girişim sermayesine ayırdıkları payın %6’nın altına inmediğini, bu alanda dünya ortalamasını ise %1 olduğunu bültenimizde not etmiştik.
Yapay zekâya ayrılan fonların büyüklüğü ise 2024 yılında 100 milyar dolara yaklaşmış durumda.
Girişim sermayesi yatırımları 2023’ten beri ekseriyetle çok fon yatırımı alan şirketlere gidiyor. Yani bir seferde yapılan yatırım miktarı artıyor. Pasta büyük dilimler halinde az sayıda şirket tarafından paylaşılıyor. Yapay zekâ şirketi kurmak ve büyütmek ŞU AN zor iş.
Geçen seneki State of AI raporuna dair bültenimizde yer alan değerlendirmelere buradan ulaşabilirsiniz.
Nobel ödülü alanlara ayar vermenin dayanılmaz çekiciliği
🖊 Global İşler Köşesi
Bu hafta gündem, Daron Acemoğlu Hoca’nın Fatih Altaylı ile yaptığı söyleşideki sözleriydi. Mealen, Türkiye’de verimlilik artmadan sorunların çözülemeyeceğini, ücret artışlarının tek başına zenginlik getirmeyeceğini söylemişti.
Daron Hoca’nın iktisadi olarak yaptığı Türkiye ekonomisine dair değerlendirmelerin sektörel bazdaki tecrübelerle sosyal medya platformlarından eleştirildiğini gördük.
Bunlardan biri de BİRTEK-SEN Başkanı Mehmet Türkmen’in Merinos halı fabrikasındaki tecrübelerini paylaştığı tvitti.
Ben de bu hafta, Ekonomi Gazetesi’ndeki köşemde hem Daron Hoca’nın söylediklerini hem de sosyal medyadaki tartışma kültürümüze dair görüşlerimi kaleme aldım.
Yer kalmadığı için köşemde yazamadığım bazı başlıkları da bültende ele almak istedim:
Ortaya konan argümanlar neden birbiri ile çelişiyor?
Birincisi, Daron Hoca bu sene International Economic Review’da yayınlanan “Sermaye ve Maaşlar” (Capital and Wages) isimli makalesinde diyor ki “Sermaye yatırımının artması her zaman maaşların artmasına sebep olmayabilir. Bazı teknolojilere yapılan yatırım maaşları artırır bazı teknolojilere yapılan yatırım ise işgücüne talebi azaltıp maaşları düşürebilir.”
Bunu aslında tartışılan videosunda da anlatmış ama belli ki videoyu eleştirenler sonuna kadar izlememiş.
Kavram kargaşasının linguistik temelleri
İkincisi, bu çelişkiyi anlamak için ülkemizde kavramsal bir karmaşa olduğunu, verimlilik, etkinlik ve üretkenlik kavramlarının iç içe geçtiğini not etmek gerekiyor.
Mühendislik açısından verimlilik, o işletmede ne kadar girdi ile ne kadar çıktı üretildiği ile ilgili ve daha mikro ölçekte bir yaklaşım.
İktisadi anlamda ise verimlilik aynı zamanda makro ölçekte de tartışılan bir kavram. Bu da bir fabrikadaki işçinin daha verimli başka bir iş kolunda çalışıp daha verimli üretim yapmasını da kapsıyor.
Burada ayrıca kısmen lisan ile ilgili de bir problem var: Daron Hoca -anladığım kadarıyla- “verimlilik” derken İngilizce “productivity” kelimesini kast ediyor.
Bu kavram, “İktidar ve Teknoloji” (Power and Progress, 2023) olarak Türkiye’de yayımlanan son kitabında da verimlilik (İngilizce orijinalinde ise “productivity” kavramı kullanılmış) diye tercüme edilmiş.
Sayın Türkmen’in kastettiği kavramın İngilizce karşılığı ise “efficiency” ve Türkçe’de “verimlilik” diye çevriliyor.
Demek ki bizim verimlilikle ilgili düşüncelerimiz karman çorman! Bu kavramlara ilişkin nüansların ve bu kavramların iç içe geçmesi, verilen mesajların doğru olarak anlaşılmasına mani olabiliyor.
Son olarak, bu konulara dair bu seneki bazı yazılarım:
Tekstilcilerimizin Mısır’a taşınması normaldir, 4 Ekim 2024.
Güney Afrika’da İsa Mesih gelmeden iktidar değişir mi?, 7 Haziran 2024
Gökhan Özkan ile dünyada ve Türkiye’de Yatırım Bankacılığı
🎤 Global İşler Podcast
Bu hafta Global İşler Podcast’ta konuğum, J.P. Morgan’ın İngiltere ve Ortadoğu’dan sorumlu Yönetici Direktörü Gökhan Özkan’dı. Değerli dostum Gökhan, neredeyse 20 senedir yatırım dünyasında çeşitli kademelerde rol almış bir isim. Bu haftaki sohbetimizde de kendisiyle dünyada ve Türkiye’deki yatırım bankacılığı trendlerini, aşağıdaki sorular çerçevesinde ele aldık:
Yatırım bankacılığı nedir? Nasıl yatırım bankacısı olunur?
Türkiye’de ekonomik program nasıl gidiyor? Yabancılar yatırım yapmak için ne arıyor?
Bitirirken
Cumartesi (16 Kasım) Bakü’de COP29’da, Perşembe de (21 Kasım) Çin’de Wuchen’de Dünya Internet Konferansı’nda konuşma yapacağım. Oralarda olanları bekleriz!
Önümüzdeki hafta bültene ara veriyoruz. 29 Kasım’da görüşmek üzere!
Her Cuma sabahı e-posta kutunuza gelen Global İşler+ bülteninde teknoloji, toplum, politika kesişiminde dünyada olup bitenlerin Türkiye’ye yansımalarını tartışıyorum. Esas işim olan Ussal Danışmanlık isimli danışmanlık şirketimde, irili ufaklı teknoloji şirketlerine kamu ile ilişkiler konusunda hizmet veriyorum.
Beni ve yaptıklarımı aşağıdaki sosyal medya mecralarından da takip edebilirsiniz.
🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN
🔗 Linkedin: @ussal
📝 Medium: Ussal Şahbaz
Buradaki verimlilik örneği tweetini ben de gördüm. Arkadaş diyor ki ben eski model bir tezgahla günde 1 halı dokurken patronlar bilgisayarlı tezgah aldı günde 4 halı dokumaya başladım. Benim veririm arttı ama maaşım aynı kaldı minvalinde bir tweet di. Verim artışına sebep olan yeni nesil tezgahı yok sayarak sanki kendi verimliliğinin arttığına dikkat çekmek ister gibiydi.
Bu günlerde Nobel almış abimize yönelik eleştirilerin, eğilip bükülmeden fikir ile ele alınması ve karşı görüşün değerlendirilmesi şaşırttı. Artık olması gereken bizi şaşırtıyor.
Tebrikler, Bakü'de görüşmek dileğiyle.