Halkın ChatGPT’si DeepSeek - 2025/4
Davos & DLD İzlenimlerim, DeepSeek, Stargate, Stanford Yapay Zeka Yönetişimi Raporu
Global İşler+ No.192 — 2025/4
Merhaba! Ben Ussal Şahbaz. Son bir haftada aramıza katılan 128 okurumuza hoşgeldiniz diyoruz! Böylece her hafta 9686 okurumuzla buluşuyoruz.
Bu hafta Dünya Ekonomik Forumu ve DLD Münih Konferansı’ndaki gözlemlerimle başlıyoruz. Tahmin edebileceğiniz gibi teknoloji alanındaki trendler ve Başkan Trump sonrası tartışmalar bu iki konferansta da gündemi belirledi. Sonrasında geçtiğimiz hafta dünyayı sallayan DeepSeek’e ve Trump’ın açıkladığı $500 milyarlık Stargate projesine dair değerlendirmelerim var. Yapay zekâ alanında Çin ve ABD arasındaki rekabet giderek kızışacağa benziyor. Bültenimizi yapay zekâ regülasyonlarına dair Stanford’dan oldukça iyi bir rapor ve dostum Cenk Sidar ile Başkan Trump’ın yeni dönemine dair podcastımız ile bitiriyoruz.
İyi okumalar!
📅 Etkinlikler
Geçen hafta Davos’ta Dünya Ekonomik Forumu’na katıldım. Ondan önce de DLD Konferansı için Münih’teydim. Bu ziyaretlerimden küresel teknoloji gündemi ve Türkiye’ye izdüşümleri hakkında aldığım birkaç not şöyle:
Küresel dinamikler: ABD, Çin ve Avrupa
ABD, yapay zekâ teknojisinin merkezinde. Mesela Nvidia ürün geliştirme süreçlerini yapay zekâ ile entegre etmeyi başararak tarihte çalışan başına en yüksek gelir elde eden şirket oldu.
Çin, bu teknolojileri ölçeklendirme ve metalaştırmayı (commoditization) çok iyi beceriyor. (CATL’in başkan yardımcısı Pan Jian’ın Davos’taki konuşması)
Avrupa, teknolojilere dair kuralları koymaya çalışıyor. Ancak Trump döneminde bunu ne kadar becerebileceği şüpheli. Bir de Almanya’nın Rusya’nın işgali durumunda kendini 5 gün savunabilecek kadar mermiye sahip olması gibi ucube durumlar da var. (Andrew McAfee’nin DLD’deki konuşması)
Savunma ve yapay zekâ: Teknolojinin dönüştürücü gücü
Başkan Trump, Avrupa’nın savunma harcamalarını milli gelire oranla %5’e çıkarması konusunda ısrarcı. NATO içinde harcamaların ikiye katlanması demek. Savunma teknolojileri yatırımlarında Avrupa zaten ABD'nin 5 yıl gerisinden geliyor.
Peki bu yatırımlar nereye yapılacak? Savunma sanayiinde inovasyon çok hızlı. Örneğin, bir İHA (insansız hava aracı), bir tankı yok edebiliyor ve bir tanktan çok daha ucuz.
Savunma tedarik süreçleri merkezi sistemde genelde 3 yıl sürüyor. Ancak Ruslar yeni bir İHA’nın kabiliyetlerini 2 haftada anlayıp 3 haftada cevap verebiliyor. Sürekli olarak yenisini geliştirmek gerekiyor. (DLD’deki savunma teknolojiler paneli)
Yapay Zekâ Katmanları Birbirine Giriyor
Yapay zekâ teknolojilerinde altyapı (infrastructure) ve model katmanlarındaki oyuncular fiilen birleşmiş durumda. Mesela OpenAI (ChatGPT), Microsoft’un, Antrophic (Claude) ise Amazon’un kontrolünde.
Peki yapay zekâ uygulamaları ne olacak? Görünen o ki, hukuk, sağlık, eğlence gibi alanlarda şu an büyük dil modellerini kullanarak geliştirilen uygulamaların hepsi ChatGPT ya da Claude’un birer özelliği (feature) haline gelebilir.
Eğer büyük teknoloji şirketleri bu alanı domine ederse bu yeni bir tekelleşme furyası demek ve ABD’nin gücünü artıran sonuçları olacaktır. Tabii, bu süreçte Çin’in reaksiyonu ve açık model sistemlerinin etkilerini de iyi ölçmek gerekiyor.
Avrupa nereye?
Avrupa’da "duraksama hissi" hâkim. Almanya’da sanayi üretimi, 1990 seviyelerine gerilemiş durumda. Bu da Avrupa ekonomisinin yeniden yapılanmaya ihtiyaç duyduğunu gösteriyor.
Dijital Piyasalar Yasası (DMA) gibi kurallar Başkan Trump’ın gazabına uğrayacak gibi duruyor. Avrupalıların hem Putin hem de Trump ile uğraşacak enerjisi yok.
Türkiye için Fırsatlar
Peki biz ne yapmalıyız?
En önemlisi dünyadaki gelişmeleri iyi okumak ve bu okuma üzerine strateji geliştirmemiz gerekiyor.
Savunma sanayii Türkiye’nin güçlü kası olmaya aday. Bunun için küresel trendler ve bölgesel jeopolitik uygun.
Yapay zekâ uygulamalarında varlık göstermek zor. Ama Türk diline dayalı ve belli ihtiyaçlara göre geliştirilmiş modeller ile uluslararası işbirliklerine odaklanabiliriz.
Bu dönemde ancak daha az regüle ve daha çevik bir ekonomiyle ayakta kalabiliriz.
Yaşlanan Avrupa’nın genç teknik personel ihtiyacının önemli bir kısmını zaten biz karşılıyoruz. Şimdi bu ağı somut faydaya dönüştürmemiz lazım.
Halkın ChatGPT’si DeepSeek
🖊 Global İşler Köşesi
DeepSeek’in sosyal medyada patlamasının ardından ABD borsası haftaya büyük kayıplarla başladı.
En büyük çip tasarımcısı Nvidia’nın hisseleri Pazartesi günü %17 değer kaybetti.
Çin’de ise yeni yıl tatili vardı. İçine girdiğimiz Çin yeni yılının ismi “yılan yılı.”
Malumunuz Çin’deki her şey gibi senelerin de sembolik anlamları var: Yılan yılının uzama, esneklik, dayanıklılık ve diplomatik “kıvırma” yılı olması bekleniyor. Nitekim, görünen o ki 2024 sonu Çin’den çıkan DeepSeek, büyük dil yapay zekâ modeli ile yeni yıla damgasını vuracak.
Malum ABD 2022’den beri Çin’e yüksek teknoloji çip ambargosu uyguluyor. Geçen hafta bu ambargonun kapsamı genişletildi. Burada amaç Çin’i yapay zekâ yarışında geride bırakmak. Ancak, Çinli DeepSeek’in son hamlesi, bu ambargoların etkisinin sınırlı olduğunu gösteriyor.
DeepSeek’in geliştirdiği R1 modeli GPT-4o modeli ile aynı kalitede sonuç veriyor.
Farkı ise iki kat hızlı ve %90 daha az veri ve işlemci gücü kullanarak çalışması. Ayrıca açık kodlu bir altyapıya sahip. Eğitiminde ise GPT’nin kullanıldığına dair iddialar var.
Anthropic’in CEO’su Dario Amodei DeepSeek’in yaptığının maliyetleri düşüren bir adım olduğunu ve bunun aslında bir noktada beklenen birşey olduğunu söylese de Azeem Azhar ve Nathan Warren bu noktaya beklenenden biraz daha hızlı geldiğimizi söylüyor.
Çinliler Batı’nın geliştirdiği büyük dil modeli teknolojisini akıl almaz bir esneklikte kullanarak ölçeklenebilir hale getirip ucuzlatmışlar.
Diğer bir ifade ile “Halkın GPT’si”ni inşa etmişler.
Deepseek, Çinli bir finansal fon olan High-Flyer’a ait. Malum dünyanın en kalifiye yapay zekâcıları en çok para finansta olduğu için bu alanda modeller yapıyor. High-Flyer da arada bir de büyük dil modeli yapalım ama tüketiciye yönelik değil iş dünyasına yönelik uygulamalarda kullanalım diye bu işe girişmiş. Sonuç ise oldukça dikkat çekici.
Kısıt inovasyonun esasıdır. Görüyoruz ki, ambargo sayesinde Çinliler, “halkın GPT’sini” daha az işlemci gücü kullanıp nasıl yapacağını bulmuş.
Türkiye’ye de Kıbrıs Barış Harekatı sonrası ABD tarafından silah ambargosu uygulanınca bu durum Türkiye’deki savunma sanayiinin gelişmesinin itici gücü olmuştu.
Çin’de de yerli ve milli yapay zekâ çalışmaları çip ambargosu sayesinde gelişiyor. Tabii şunu unutmayalım: Yapay zekânın üç önemli girdisi insan kaynağı, veri ve çip. Çin’de nitelikli insan kaynağı ve sınırsız veri var.
Teknoloji hiçbir zaman olmadığı kadar hızla siyasileşiyor. Bu gelişmelerden ise birileri mutlaka kazançlı çıkacak? Bunların kimler olduğunu merak ediyorsanız bu haftaki Ekonomi Gazetesi’ndeki yazımı okumalısınız.
Do China’s A.I. Advances Mean U.S. Technology Controls Have Failed?
It’s Not Just DeepSeek. A Guide to the Chinese AI Companies You Need to Know
Trump’ın yapay zekâ eseri Stargate
✏️ Webrazzi köşesi
Donald Trump’ın geçen hafta açıkladığı 500 milyar dolarlık Stargate projesi ise şu sıralar Çin’in DeepSeek hamlesi ile beraber yapay zekâ dünyasında en fazla tartışılan başlıklardan.
Başkan Trump, bu projede 4 aktörle beraber hareket etmeyi planlıyor: OpenAI, Oracle, Japon girişim sermayesi fonu Softbank ve BAE’nin yapay zekâ şirketi MGX.
Asıl sorun bu parayı kimin vereceği. Bu konuda Hükümet Verimliliği Bakanlığı’nın (Department of Government Efficiency) kurulması için ön ayak olan Elon Musk ““Softbank’in veya diğer ortakların böyle bir parası yok!” diyor.
Ama proje oldukça iddialı. ABD’de her biri 7 futbol sahası büyüklüğünde 20 yeni veri merkezi inşa edilmesi planlanıyor. Muazzam enerji tüketen bu merkezleri beslemek için de büyük ihtimalle nükleer güçten faydalanılacak. Burada iki hedef var:
Daha fazla veriyi daha büyük hızla işleyip daha güçlü yapay zekâ modelleri geliştirmek
Veri merkezlerini ABD’de kurarak veri üzerinde tam hakimiyet sağlamak.
Her ne kadar Çinli DeepSeek, oldukça mütevazı bir kaynak ile ChatGPT ile yarışacak bir büyük dil modeli geliştirmeyi başarmış olsa da Stargate yapay zekâ yarışında dengeleri alt üst etme potansiyeline sahip.
Bir yönüyle 2. Dünya Savaşı’nda ABD’nin nükleer silah geliştirmek için başlattığı Manhattan Projesi’nin yapay zekâ için tasarlanmış versiyonu.
Eğer bu projenin detaylarını ve Trump’ın projeyi ilanından sonraki tartışmaları merak ediyorsanız bu hafta Webrazzi’de “Trump’ın Yapay Zekâ Eseri Stargate” başlığı ile yayımlanan yazıma göz atabilirsiniz.
Yapay zekâ regülasyonları nasıl bir ekosistemin yönetilmesi hedefleniyor?
📤 Haftanın Raporu
Yapay zekâda yarış giderek hızlanıyor. Bu alandaki düzenlemeler ise mecburen geriden geliyor. Zira devlet kurumları henüz nasıl bir sistem ve teknoloji ile karşı karşıya olduğumuzu bir yandan anlamaya çalışırken bir yandan da teknoloji alanındaki hızlı gelişmeleri takip etmeye çalışıyor.
Stanford Üniversitesi’nin Siber Politika Merkezi tarafından Eylül ayında yayımlanan rapor hem bu teknolojiyi hem de devam eden regülasyon tartışmalarını anlamak için güzel bir çerçeve sunuyor.
Avrupa Birliği, ABD ve Çin’deki regülasyon adımlarına dair kapsamlı bir analiz sunan rapor, aynı zamanda 10 farklı ülkede devam eden düzenleme çabalarını da incelemiş.
Rapor düzenlemeler konusunda benimsenmesi gereken temel prensipleri ise şöyle sıralamış:
Yapay zekâda teknolojinin kendisinin düzenlemesi uygulamaların düzenlenmesinden daha önemli. Zira gelecekte bu genel amaçlı teknolojinin hangi uygulamalarda kullanılacağını şimdiden kestirmek güç.
Yapay zekânın nereye gideceğini anlayabilmek için şeffaklık ve denetim olmazsa olmaz. Kamunun kullanımına açılmadan önce önemli test süreçleri tasarlanmalı.
Ex ante düzenlemeler ve bu düzenlemeleri uygulayabilecek insan kaynağı gerekli.
Daha demoktratik bir yapay zekâ ekosistemi için özel sektör şirketleri beraber devletin de bu alanda yatırım yapmasına ihtiyaç var.
Açık kodlu sistemlerin cazibesi ve riski: Açık kodlu sistemler bu teknolojinin oligopolistik bir yapının elinde kalmaması için önemli. Ancak, uyarlanabilen bu alogritmik altyapılar farklı amaçlar için de kullanılabilir. Bu açıdan düzenlemelerde bu risk de göz önünde bulundurulmalı. Deepseek olayı bu tartışma başlığını öne çıkaracak.
Peki, yapay zekâ teknolojisinde nasıl bir ekosistemi düzenlemek gerekiyor? Raporun yazasrı Florence G’sell bunun için de raporda güzel bir tablo hazırlamış:

🎙️ 4x4 Podcast
Gündeme dair meseleleri tartıştığımız podcast yayını Dört Dörtlük Muhabbet’te bu hafta Cenk ile özel bir bölüm hazırladık ve Donald Trump'ın 47. başkan olarak Beyaz Saray’a dönüşünü masaya yatırdık.
Trump döneminin Amerika üzerindeki etkileri derinlemesine ele aldık ve siyasi, sosyal ve ekonomik değişimlerin yanı sıra hukukun üstünlüğü, göçmenlik yasaları ve dijital dünyadaki muhtemel yansımalarını tartıştık.
Aynı zamanda dış politika ve ekonomi açsından Türkiye’yi neler bekliyor bunu da Cenk’le konuştuk.
🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN
🔗 Linkedin: @ussal
📝 Medium: Ussal Şahbaz
🎧 Global İşler+ Podcast: Apple, Spotify
🎙️ 4x4 Podcast: Spotify