Global İşler+ 2024/28
🇧🇷 Brezilya'da Twitter Yasakları, 💪 Veri Egemenliği Nedir?, 🔥Küresel Isınma & Soğutma Teknolojileri, 🇹🇷OVP (2025-2027)
No.175 — 2024/28
Merhaba! Ben Ussal Şahbaz. Her Cuma sabahı e-posta kutunuza gelen Global İşler+ bülteninde teknoloji, toplum, politika kesişiminde dünyada olup bitenlerin Türkiye’ye yansımalarını tartışıyorum. Esas işim olan Ussal Danışmanlık isimli danışmanlık şirketimde, irili ufaklı teknoloji şirketlerine kamu ile ilişkiler konusunda hizmet veriyorum.
Son bir haftada aramıza katılan 10 okurumuza hoşgeldiniz diyoruz!
Brezilya’da Twitter kapandı: Yargı darbesi mi?
🖊 Global İşler Köşesi
Dijital dünyada ulus devletin egemenlik sınırlarını çizerken nasıl hareket edeceği son dönemde daha fazla tartışılır hale geldi. ABD’deki muhtemel TikTok yasakları, Türkiye’de geçtiğimiz ay tanık olduğumuz kısa süreli Instagram yasağı ve Fransa’da Telegram’ın sahibi Pavel Durov’un tutuklanması son dönemde gerek uluslararası gerekse ulusal ölçekte yakından takip ettiğimiz başlıklar oldu. Şimdilerde gündemde ise Brezilya’daki Twitter (X) yasağı var:
Nisan ayında Brezilya Federal Yüksek Mahkemesi’nin bazı hesapların kapatılması yönündeki kararına direnen Elon Musk, yasaklama kararının anayasaya aykırı olduğunu ve Yüksek Mahkeme’nin Başkanı Alexander de Moraes’in istifa etmesi gerektiğini söylemişti.
Elon Musk pozisyonunda direnince Moraes el yükseltti ve önce Brezilya’da faaliyet gösteren internet sağlayıcı Starlink şirketini hedef aldı. Sonrasında ise Twitter çalışanlarını tutuklamakla tehdit etti.
En sonunda da 30 Ağustos itibariyle Twitter yasaklandı.
Yargıç Moraes, VPN üzerinden erişime günlük $9000 ceza kesmeyi düşündüğünü dile getirince büyük tepkilerle karşılaştı. Bunun sonucunda bu düşüncesinden geri adım attı ama Twitter’ı ve yasağı delmeye hizmet edecek VPN uygulamalarının Apple ve Google’ın uygulama marketlerinden kaldırılmasına dair karar yayınladı.
Musk ve Moraes’in düellosunda 215 milyon nüfusa sahip bir ülkede Twitter’ın yasaklanmasının ne anlama geldiğini ve bu kararın ardındaki Yargıç Moraes’i merak ediyorsanız bu haftaki Ekonomi Gazetesi’ndeki köşemi okumanızı tavsiye ederim.
Küresel ısınmaya karşı geliştirilen yenilikçi soğutma teknolojileri
📥 Haftanın Dosyası
Yaz mevsimini geride bırakıp sonbahara girdik. Ama küresel ısınma nedeniyle sıcaklar bundan sonra peşimizi bırakmayacak gibi duruyor. Yaz mevsimleri, hem şehir hayatının gerekleri hem de nüfus yoğunluğunun yarattığı ek sıcak etkisi nedeniyle artık geçmişe nazaran daha zor geçiyor.
2024 yılı dünya genelinde rekor sıcaklıkların yaşandığı bir yıl olarak tarihe geçti.
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre her yıl yaklaşık 500.000 insan aşırı sıcaklardan kaynaklı sağlık sorunları nedeniyle hayatını kaybediyor
Peki, küresel ısınmaya karşı geliştirilen yeni teknolojiler neler?
Elektrokalorik soğutma teknolojisi: Geleneksel klima sistemlerine göre daha çevreci olan bu teknoloji, elektrik alanı kullanarak soğutma sağlıyor. Özellikle enerji verimliliği açısından büyük avantajlar sunan bu sistem, ilerleyen yıllarda geniş kullanım alanlarına yayılabilir.
Süper soğutucu malzemeler: Elektrik kullanmadan çevre sıcaklığını düşürebilen bu malzemeler, binaların dış cephelerinde kullanılarak enerji tüketimini azaltabilir. Aaswath Raman ve ekibi tarafından geliştirilen bu malzemeler, güneş ışığını yansıtarak yüzeyleri serin tutuyor.
Soğuk yüzey kaplamaları: Asfalt ve beton yüzeylerin yerini alacak daha açık renkli ve yansıtıcı malzemeler, şehir sıcaklıklarını düşürmede etkili olabilir. Arizona State Üniversitesi'nde yapılan bir araştırmada, bu kaplamalarla yüzey sıcaklığı 8°C, hava sıcaklığı ise 0.8°C düşürüldü.
Bu teknolojiler henüz küçük ölçekli projelerde test ediliyor olsa da Los Angeles gibi şehirler 2045’e kadar şehir yüzeylerinin %30’unu serinletici kaplamalarla donatmayı hedefliyor.
Hatta bu sayede Suudi Arabistan’ın Riyad şehrinde sıcaklıkların 4.5°C’ye kadar düşürülebileceği öngörülüyor.
Ancak bu teknolojilerin geniş çapta kullanılması bazı zorluklar içeriyor. Tüketici alışkanlıkları, bulutlu ve nemli hava koşullarında süper soğutucu malzemelerin etkinliği gibi soruların yanıtlanması gerekiyor.
Veri egemenliği nedir, ne değildir?
✏️ Haftanın Makalesi
Teknoloji alanındaki baş döndürücü gelişmelerin bir sonucu olarak, ulus devlet bugün birçok yeni sınama ile karşı karşıya. Bu sınamalar, egemenlik kavramını yeniden tartışmaya açarken siber egemenlik, teknolojik egemenlik ve veri egemenliği gibi yeni kavramlar da son 40-50 yıldaki hızlı dönüşümün bir parçası olarak ortaya çıkıyor.
Geçtiğimiz ay, Hasan Selim Özertem ile birlikte Perspektif için kaleme aldığımız yazımızda biz de ülkemizde henüz tam olarak tartışmaya açılmamış olan veri egemenliği kavramı üzerinde durduk ve şu sorulara cevap aradık:
Veri nedir?
Hangi veri paylaşılır, hangi veri hassas olduğu için paylaşılmaz?
Veriden nasıl katma değer üretiriz?
Teknoloji dünyasında yeni sınırlar çizilirken Yugoslavya’nın dağılma sürecinde olduğu gibi bir Balkanizasyon sürecine mi tanıklık ediyoruz?
Bu soruları merak ediyorsanız, analizimizin ardından aşağıdaki kaynaklara da göz atabilirsiniz:
S. Couture & S. Toupin, What does the notion of “sovereignty” mean when referring to the digital?, 2019.
M. Demirer, D. J. Jiménez Hernández, D. Li & S. Peng, Data, Privacy Laws and Firm Production: Evidence from the GDPR, 2024.
D. Polatin-Reuben & , J. Wright, An Internet with BRICS Characteristics: Data Sovereignty and the Balkanisation of the Internet, 2014.
M. J. Slaughter & D. H. McCormick, Data is power: Washington needs to craft new rules for the digital age, 2021.
Siber vatan, izole ve yoksul vatan olmasın, 1 Ekim 2020.
😁Haftanın Karikatürü
Orta Vadeli Programda teknoloji politikalarına dair ne var?
✏️ Haftanın haberi
Dün her yıl âdet olduğu üzere önümüzdeki üç sene boyunca ekonomik politika hedeflerini içeren yeni Orta Vadeli Program (OVP) Resmi Gazete’de yayımlandı.
Geçen sene bu zamanlar bültenimizde teknoloji alanına dair dört önemli eyleme dikkat çekmiştik. Gelin öncelikle bu eylemler açısından ne kadar ilerleme sağlanmış bakalım:
Dijital piyasalarda rekabet düzenlemeleri - 2024, 1. çeyrek: Hazırlıklar yapıldı ancak henüz kanunlaşmadı.
Gig ekonomisine dair düzenlemeler - 2024, 2. çeyrek: Bazı hazırlıklar yapıldı ama henüz somut bir adım atılmadı.
Sınır ötesi veri transflerine dair Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) düzenlemeleri - 2024, 4. çeyrek: Gerçekleştirildi.
Kripto varlıklara dair düzenlemeler - 2024, 4. çeyrek: Gerçekleştirildi.
Peki, 2025 yılında teknoloji alanında atılması planlanan adımlar neler?
Gig ekonomisine dair düzenlemeler yine gündemde, 2025, 1. Çeyrek
Merkez Bankası Dijital Türk Lirası ARGE projesinde ikinci faz pilot bulguları doğrultusunda çalışmalar sürdürülecek, 2025, 4. Çeyrek
KVKK’nın Avrupa Birliği’ndeki GDPR’a uyumu sağlanacak. 2025 4. Çeyrek
Ayrıca OVP’de yüksek teknoloji işlerine destek için Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın Teknoloji Odaklı Sanayi Hamlesi Programı’na özel bir vurgu yapılmış.
Birçok konuda da strateji belgeleri hazırlanması hedefleniyor:
Dijital Devlet Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanacak. 2025, 1. Çeyrek
Ulusal Veri Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanacak. 2025, 4. Çeyrek
Siber Güvenlik Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanacak. 2025, 3. Çeyrek
Kuşkusuz OVP’nin önceliği makro istikrar. Bu nedenle yakından takip etmeye çalıştığımız dijital dönüşüm konuları biraz geride kalıyor. Görünen o ki, bir süre daha da böyle olmaya devam edecek.
Bitirirken…
Yaz tatili yetmedi. Sizlerden bir hafta daha müsaade istiyoruz. 20 Eylül’de yeniden beraber olacağız.
🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN
🔗 Linkedin: @ussal
📝 Medium: Ussal Şahbaz