Global İşler+ 2024/17
Global İşler+ 2024/17
💸 Fintek & İstihbarat Oyunları, 😷 Kahraman Hemşire Yapay Zekâya Karşı, 🇮🇱 Gazze'de Yapay Zekâ Nasıl Kullanılıyor?, 🇬🇧 Büyük Dil Modelleri & Dijital Kodamanlar,💰Üniversite & Girişimcilik
No.165 — 2024/17
Merhaba! Ben Ussal Şahbaz. Her Cuma sabahı e-posta kutunuza gelen Global İşler+ bülteninde teknoloji, toplum, politika kesişiminde dünyada olup bitenlerin Türkiye’ye yansımalarını tartışıyorum. Esas işim olan Ussal Danışmanlık isimli danışmanlık şirketimde, irili ufaklı teknoloji şirketlerine kamu ile ilişkiler konusunda hizmet veriyorum.
Son bir haftada aramıza katılan 32 takipçimize hoşgeldiniz diyoruz!
Bu hafta bültenimizde şu başlıklar var:
Avrupa’nın Paypal’ı Wirecard nasıl battı? Rus istihbaratı bu hikâyenin neresinde?
Sağlık sektöründe yapay zekâ teknolojisi daha fazla kullanılacak. Peki, hemşireler bu konuda ne düşünüyor?
Gazze’deki çatışmalar İsrail’in Refah saldırıları ile yeni bir boyut kazandı. İsrail Hamas üyelerini yapay zekâ ile tespit ederken WhatsApp verilerini mi kullanıyor?
İngiliz rekabet kurumu CMA büyük dil modelleri ve Dijital Kodamanlar arasındaki yakın ilişkiden rahatsız.
Bültenimizin sonunda Global İşler podcast'ın yeni bölümü var. Girişimci olunur mu girişimci doğulur mu?
Fintek dehasından Rus ajanı çıkar mı? Jan Marsalek’in hikâyesi
🖊 Global İşler Köşesi
Jan Marsalek ismini duydunuz mu? Avusturyalı bu “harika çocuk” bir dönem Avrupa’nın en büyük fintek şirketlerinden biri olan Wirecard’ın başındaydı. Wirecard daha 1999 yılında ödeme sistemlerinin öncüsü olarak Almanya’da kurulmuş 2020 yılında Alman borsasında 28 milyar dolar değerlemeye ulaşmış bir şirket.
Ancak PayPal’ın Avrupa’daki muadili olan Wirecard, milyarlarca dolarlık dolandırıcılık skandalının ortaya çıkmasının ardından 2020 yılında battı.
Rusya’nın askeri istihbarat servisi GRU için çalıştığı ortaya çıkan Marsalek ise şu anda kaçak.
Peki, Almanya gibi bir ülkede bir fintek şirketinde böyle bir dolandırıcılık nasıl mümkün oldu? Güzel sevgilisi Natalia Zlobina, Marsalek’i Rus istihbaratı ile tanıştırdıktan sonra Wirecard’ta neler oldu? Wirecard hikâyesi, Türkiye’deki fintek sektörü açısından neler anlatıyor?
Bugün, bir James Bond filmi gibi akan, Jan Marsalek’in hikâyesini köşemde ele aldım.
Marselek’in hikayesinin daha geniş bir versiyonu için için Roman Dobrokhotov, Christo Grozev ve Michael Weiss’ın Insider’da hazırladıkları dosyayı tavsiye ederim.
Ayrıca pandemi döneminde fintek sektörünün artan önemine dair kaleme aldığım “Fintek'in sadece ödeme sistemi demek olmadığını korona sayesinde anladık” başlıklı yazıma bakabilirsiniz.
Hemşireler yapay zekâ karşı!
🗞️ Haftanın Haberi
Amerikalı hemşireler, geçen ay San Francisco'daki Kaiser Permanente Tıp Merkezi önünde gösteri yaparak, yapay zekâyı protesto ettiler.
Kaliforniya Hemşireler Birliği Başkanı Michelle Gutierrez-Vo, yapay zekânın kontrolsüz kullanımıyla birlikte hemşirelik mesleğinin değersizleştiğini ifade etti.
Ulusal Hemşireler Birliği'nin direktörü Bonnie Castillo, Kasım’da bir yapay zekâ forumunda, yapay zekânın sağlık sektöründeki karar alma süreçlerini sınırladığını ve hasta güvenliğini riske attığını vurgulamıştı.
Kaiser Permanente Tıp Merkezi yetkilileri ise yapay zekâ araçlarının hemşirelerin işlerini daha iyi yapmalarına yardımcı olduğunu, son kararın ise insanlar tarafından alındığını savunmuş.
Hemşirelerin yapay zekâ ile ilgili bu itirazlarını okuyunca aklıma, bugün Stanford AI Lab’ın başında olan büyük dil modellerinin kurucularından sayılan Fei-Fei Li’nin anıları geldi.
Fei Fei, ilk yapay zekâ uygulama projesini ABD’deki büyük bir hastanede hemşirelerin iş süreçlerini iyileştirmek için yapıyormuş. Ancak daha proje başlamadan hemşireler, hem mahremiyet hem de sonuçlar aleyhimize kullanılabilir diye ayaklanmışlar.
Fei Fei, bunun üzerine proje süreçlerini yeniden tasarlayarak ve hemşirelerle konuşup anlaşarak işi yapabilmiş. Gördüğünüz gibi iyi bir yapay zekâ tasarımcısı olmak, işi teknik olarak bilmek kadar uygulamaya taraf olanların dertlerini anlamaktan da geçiyor.
Bu arada, Fei Fei Li’nin kitabı oldukça iyi. Kuru temizleme işi ile uğraşan Çinli bir göçmen ailenin çocuğunun, ABD’de bilgisayar mühendisliği alanında nasıl belli başlı akademisyenlerinden biri olduğunu merak edenler için okunması gereken bir eser.
Daron Acemoğlu da "Harms of AI?” başlıklı makalesinde yapay zekânın sağlık alanında oldukça geniş bir kullanım alanına sahip olduğuna dikkat çekmiş.
Acemoğlu’na göre bu teknoloji sayesinde kişiselleştirilmiş tedavi yöntemleri mümkün hale gelirken ayrıca hemşirelerin ve pratisyen hekimlerin daha iyi kararlar almalarına katkıda bulunabilir.
Meta ve Lavender - İsrail, yapay zekâ teknolojisini Gazze’de nasıl kullanılıyor?
🤯Dijital Kodamanlar
Birkaç hafta önce İsrail’in Gazze savaşında yapay zeka uygulamalarıyla ilgili haberler çıkmıştı. Geçen hafta çıkan yeni bir analiz ise bu uygulamaların hayata geçmesinde Facebook/Whatsapp’ın rolüne dikkat çekiyor.
İddialara göre, İsrail silahlı kuvveleri, Hamas’la ilişkili olan kişilerin ve yerlerini tespit edip etkisiz hale getirmek (yani öldürmek) için Lavender isimli bir yapay zekâ teknolojisi tasarlamış. Lavender’in hikâyesi, yapay zekânın algoritmasının nasıl görevlendirilirse ona göre çalışacağının önemli bir örneği:
Lavender, suç işlemeden önce kimin öldürülmesi gerektiğine dair karar veren bir uygulama. Böylelikle hızlı karar almak mümkün olurken ahlaken sorumluluğu insandan alıp makineye bırakıyor. Peki, esas sorumluluk kuralları koyanda değil mi?
Lavender, nam-ı diğer "Where is daddy?" (“babacık nerede?”) uygulaması, bu kararı vermeden önce WhatsApp uygulamasına ait veriler kullanılıyor. Hamas üyesi olduğu bilinen kişilerin yazıştığı Whatsapp gruplarına üye olan diğer kişilerin telefon numaraları ve buradan kimlik bilgilerine ulaşılıyor.
Ardından bu kişilerin ev adresleri tespit ediliyor. Birini en kolay bulacağınız yer evi olduğu için buradan gelen sinyal ile İHA’lar bölgeye sevk ediliyor. Tabii, evde ve o sırada aynı binada başka kimler varsa onlar da bu saldırıda hayatını yitiriyor.
Normalde İsrail Silahlı Kuvvetleri’nde bu gibi operasyonlarda sivil zararları minimize etmek için insanlar karar süreçlerine katılıyor. Ancak, +972 dergisine göre, son Gazze savaşında “iş yükü” nedeniyle her bir karara bir dakikadan az zaman ayrıldığı ortaya çıkmış. Yani kararlar aslında tamamen yapay zekâ tarafından veriliyormuş.
Burada ilginç olan konu ise WhatsApp’ın sahibi olan META’nın kimin hangi grupta olduğu bilgisini İsrail Silahlı Kuvvetleri’yle neden ve nasıl paylaştığı.
Facebook’un global güvenlik işinin başındaki kişi olan Guy Rosen, Tel Aviv’de ikamet eden ve İsrail’de askerliğini bu işlerden sorumlu seçkin istihbarat birimi 8200’de yapmış. Gördüğünüz gibi informel ilişki ağları hep bir işe yarıyor.
2021’de Tuğgeneral Y.S. rumuzuyla “The Human-Machine Team: How to Create Synergy Between Human and Artificial Intelligence That Will Revolutionize Our World” başlıklı kitabın yazarının ise 8200’ün bugün başındaki isim olduğu söyleniyor.
Ama yine de siz siz olun WhatsApp gruplarında kimlerle olduğunuza dikkat edin!
Ukrayna’da da Rus askeri birliği gördüğünüz zaman e-devlet uygulaması üzerinden silahlı kuvvetlere bildirebildiğiniz için, Rus ordusu telefondan e-devlet kullanan sivilleri meşru hedef kabul ediyormuş.
7 Ekim’deki Hamas saldırılarından bir hafta sonra İsrail’in teknolojiye çok güvendiği için zaafa uğradığını yazmıştım.
İngiltere büyük dil modeli sektöründeki gelişmelerden endişeli
🤔 Fikri Takip
Eylül 2023’te İngiltere rekabet kurumu CMA’in büyük dil modelleriyle ilgili analizini bültenimizde ele almıştık. O zaman, CMA’in büyük dil modellerine dair değer zincirinin dijital kodamanların bünyesinde entegre hale gelmesinin riskine dikkat çektiğini söylmiştik. Geçtiğimiz ay CMA, Eylül ayında yayımladığı analizine dair bir güncelleme yaptı.
CMA’in yayımladığı yeni raporda dijital kodamanlar ile büyük dil modeli startapları arasındaki ilişkiler haritalandırılmış. Bu haritaya bakıldığında startapların büyük dil modellerine uzun dönemde asimetrik anlamda giderek daha fazla bağımlı hale gelecekleri farklı iş birliği modellerinin ortaya çıktığı görülüyor:
Bazı startaplar dijital kodamanların bulut altyapısı kullanılıyor.
Bazılarında Microsoft Office ya da Google Arama gibi kullanıcı ürünlerinin içine büyük dil modeli sokuluyor.
Bazı startaplarda ise dijital kodamanların yatırımları (Microsoft/OpenAI gibi durumlarda) %49’a kadar varabiliyor.
İngiltere rekabet kurumu, “Bu kompleks ilişkiler aslında oldukça rekabetçi gibi görünen büyük dil modeli pazarında rekabeti ortadan kaldırır mı?” diye soruyor.
Amerikan rekabet kurumunun bir adım ileri giderek, benzer kaygılarla, yapay zekâ şirketlerinin çoğunda Microsoft’un, Google’ın ya da Amazon’un hissedar olmasını “Bu iş nasıl oluyor?” diye sorgulayarak Ocak ayında bir inceleme başlattığını “Yapay Zekâda Yaprak Dökümü” başlıklı yazımda not etmiştim.
Oğuzhan Aygören ile üniversite ve girişimcilik
🎤 Global İşler Podcast
Global İşler Podcast’ın bu bölümünde konuğum Berkeley’deki Kaliforniya Üniversitesi’nde girişimcilik üzerine dersler veren Oğuzhan Aygören. Oğuzhan, girişimcilik üzerine uzman bir isim olduğu için de bu yayınımızda bu konuyu şu başlıklar etrafında ele aldık.
Girişimci olunur mu yoksa girişimci doğulur mu?
Başarılı girişimcilerin kişilik problemleri mi var?
20 yaşındaki gençler kariyerinde nelere dikkat etmeli?
Yayında bahsi geçen iki kitap da aşağıda:
Scott Galloway, The Algebra of Wealth, 2024.
Reid Hoffman, Startup of You, 2012.
Bitirirken
Haftaya Perşembe günü Londra’da TechEU’da “teknoloji politikaları” konulu yuvarlak masayı modere edeceğim. Londra’daki okurlarımızdan bu müthiş etkinliğe yüzde 20 indirimli bilet almak isteyenler olursa şu kodu kullanabilirler (bu arada TechEU’da olursanız lütfen görüşelim!): TIC_HR5ZVK8_GS0EEV9R
🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN
🔗 Linkedin: @ussal
📝 Medium: Ussal Şahbaz