No.113 — 2023/9

Merhaba!

Ben Ussal Şahbaz. Her Perşembe sabahı e-posta kutunuza gelen Global İşler+ bülteninde teknoloji, toplum, politika kesişiminde dünyada olup bitenlerin Türkiye’ye yansımalarını tartışıyorum.

Geçen hafta aramıza katılan 51 okurumuza hoşgeldiniz diyoruz!

Bu hafta ChatGPT’nin düzenlenmesine dair Avrupa, ABD ve Japonya’daki tartışmalara bakacağız. Sonra, bültenimizde “Starlink deprem sonrasında devreye alınabilir miydi?” sorusu ve kamu bankalarının iklim teknolojilerini nasıl finanse ettiğini tartışacağız. Keyifli okumalar!

ChatGPT sonrası üretken yapay zekâ modelleri ve regülasyon ikilemi

📤 Haftanın Dosyası

ChatGPT ile ilgili regülasyon tartışmaları hızla başladı. Bu hafta farklı yerlerdeki regülasyon yaklaşımlarını inceliyoruz. Hemen belirletim, aşağıda Çin yok, çünkü Çin geçen hafta ChatGPT kullanımını yasakladı.

Avrupa Birliği

Avrupa Birliiğ'i’nin (AB) 2023’ün ilk çeyreğinde çıkarmayı planladığı AI Act taslağı, ChatGPT, Dall-E, Bing, Bard gibi üretken yapay zekâ modelleri ile çoktan geçerliliğini yitirmiş olabilir. Bu nedenle yasalaşma sürecinin sonbahara ertelenmesi gündemde.

Bahsi geçen modellerin ortak özelliği belli bir amaç ile sınırlı olmayan, farklı amaçlar için kullanılabilecek mimarilere sahip olmaları.

• AB içinde özellikle bu yapılara dair nasıl bir yol izlenceğine dair henüz somutlaşmış bir fikir yok. Bazı raportörler genel amaçlı yapay zekâ uygulamalarını yüksek risk kategorisinin olduğu Ek-3 (Annex III’ten) çıkarmayı teklif ettikleri bir taslağı dolaşıma sokmuş bile. Bu konunun ayrıca ele alınması gerektiğini belirtiyorlar.

• Amsterdam Üniversitesi’nden Natali Herberger ise ChatGPT gibi birçok farklı kullanılabilecek yapay zekâ modellerini düzenlerken acele edip Ek-3’e yeni kısıtlar getirmek yerine, risk yönetimi yaklaşımı ile uyumlu bir çerçevenin geliştirilmesini öneriyor. Yani belli bir kullanıcı sayısına sahip olan modellerin ortaya koyduğu risklerin, hangi alanda kullanıldığına göre (resim mi çiziyor, metin mi üretiyor?), bu sistemlerin sahipleri tarafından kontrol edilmesini ve regülatör kurumun bu kontrollerin niteliğini takip etmesinin en doğru yol olduğunu savunuyor.

ABD

ABD’nin önde gelen düşünce kuruluşlarından Brookings’den Alex Engler iki önemli soruna dikkat çekiyor:

• Birincisi bu yazılımların dezenformasyon gibi kötü amaçlarla kullanılması ki, bu konuda daha önce görüşlerimi Nasıl Bir Ekonomi gazetesinde yazmıştım.

• İkincisi ise büyük modellerin birden çok kurum tarafından kullanılmasından dolayı oluşan komplekslikten kaynaklanan riskler. Mesela GPT3 bir katman yapay zekâ. Eğer üzerine siz başka bir yapay zekâ yazılımı yazarsanız iki modeli beraber görüp analiz edebilecek bir kurum yok. Şimdi bu modelin verdiği kararlarla kredi verme veya işe alma kararı verirseniz modelin sorumluluğunu kim alacak?

Amerikalı Gary Marcus ve Kanadalı Michelle Rempel Garner ise risk yönetimi ile ilgili önümüzde üç seçenek olduğunu söylüyor:

• Mevcut statüko — şirketlerin halka açık bir şekilde yapay zekâ teknolojisini geliştirmeye devam edelim

• Eğer varoluşsal riskler söz konusu ise Geoffrey Miller’a atfen bu teknoloji ile ilgili çalışmalara son verelim

• Yapay zekâ çalışmalarına kontrollü bir şekilde devam edilmesi ama halka açık büyük ölçekli uygulamalarına (mesela ChatGPT) deney sonuçlarına göre izin verilmesi (ilaç sektöründeki araştırma yöntemlerinden ilham alınarak).

Japonya

Manga ve animenin anavatanı Japonya’da ise şu aralar bu konuda devam eden tartışmalar daha çok telif hakları ile ilgili. Hem bir milletvekili hem de manga sanatçısı Ken Akamatsu sanatçıların telif haklarının korunması için yeni bir düzenlemeye ihtiyaç olduğunu söylüyor.

Türkiye

Türkiye’de bu konuda düzenleme olsa hangi kurumun liderlik etmesini beklerdiniz?

Deprem sonrası dayanıklılık (2): Starlink

🖊 Global İşler Köşesi

Deprem sonrası cep telefonları çalışmayınca en çok konuşulan önerilerden biri “Haydi Starlink getirelim!” oldu. Starlink, Elon Musk’ın kurduğu, uydular marifetiyle internet hizmeti sağlayan bir şirket. Peki, Starlink deprem sonrası haberleşme problemine derman olur muydu?

Nasıl Bir Ekonomi gazetesindeki köşemde geçtiğimiz hafta dayanıklılık perspektifinden bu konuyu ele aldım.

• Bir başka tip kriz olan Ukrayna Savaşı’nda Starlink’in rolü ve İHA’ların kullanımı ile ilgili Dan Sabbagh’ın the Guardian’da yayınlanan makalesine bakabilirsiniz.

• Önümüzdeki dönemde uydu sistemleri sadece iletişimde değil diğer bir çok alanda daha fazla kullanılacak. Bunlardan biri de tarım. Türkiye’de traktörleri ile tanınan John Deere firmasının bu alanda neler yaptığını merak ediyorsanız “Why even John Deere is getting into the space race” başlıklı makaleye göz atabilirsiniz.

Yapay zekâyayla tercüme

😁Haftanın Karikatürü

Kamu yatırım bankaları ve iklim finansmanı

🌱 Haftanın İklim Teknolojisi

Teknoloji sektöründeki krizler ve yabancı yatırımcının geri çekilmesine karşın Fransız ekosistemi 2022’deki performansıyla dayanıklılığını gösterdi. Bunu sağlayan aktörlerinden birisi de devlet yatırım bankası olan Bpifrance.

• Bpifrance 2016’dan beri çeşitli girişimlere ve fonlara 7,2 milyar euro yatırım yaptı.

• Banka, Fransa’nın en yüksek potansiyelli 120 startapından 51’inin doğrudan yatırımcısı. En az 56 yatırım fonuna ise ortak.

• Fransa ve AB’nin iklim değişikliği odağına paralel olarak temiz teknolojiler (cleantech) de bankanın odağında. İklim inovasyonu için hem startuplar hem de geleneksel işletmeler için ayrılmış 94 milyar euro üzerinde söz sahibi.

Demek ki, yatırımcıların belirsizlikler karşısında sendelediği bir ortamda kamu yatırım bankaları inovasyonun ve sürdürülebilir büyümenin itici güçlerinden biri haline gelebilir.

Daha küçük ölçekte olsa da Türkiye’de de Türkiye Kalkınma ve Yatırım Bankası (TKYB benzer bir misyon üstlenmiş görünüyor.

• 2022’nin sonuna gelindiğinde, TYKB’nin Türkiye Kalkınma Fonu’nun büyüklüğü 1,6 milyar lirayı aştı.

• Teknoloji odaklı yatırım fonlarına sahip bankanın doğrudan yatırımcı olduğu startaplar arasında ise şimdilik bir cleantech girişimi bulunuyor.

Ancak Türkiye’de de girişim sermayesi fonlarının 5-7 yıl yatırım vadelerini aşacak sabırla yatırım yapacak kamusal yapılara ihtiyaç olacak.

Yaklaşık bir yıldır İklim Teknolojileri köşemizi yazan Azem Yıldırım’ın bu hafta son köşesiydi. Kendisine katkıları için çok teşekkür ediyoruz. 

🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN

📝 Medium: Ussal Şahbaz

🔗Web: ussal.net

🎧Global İşler+ Podcast: Apple, Spotify