Global İşler+ 2023/38
🦾Teknolojik Dönüşüm & Yeni Beceriler, 🇪🇺AB Siyasi Reklamlara Düzenleme Getiriyor, 🇩🇪Yapay Zekâ'da Alman Rüzgârı, 🤖AB'de AI Act üzerine tartışmalar, 🏢 Adam Neumann WeWork'ü Kurtarabilir mi?
No.142 — 2023/38
Merhaba! Ben Ussal Şahbaz. Her Cuma sabahı e-posta kutunuza gelen Global İşler+ bülteninde teknoloji, toplum, politika kesişiminde dünyada olup bitenlerin Türkiye’ye yansımalarını tartışıyorum.
Dün Londra’da yapay zekâ ve benzeri ileri teknolojilerin regülasyonu üzerine, geçen haftaki Bletchley toplantısının devamı olarak düzenlenen bir konferanstaydım. Detayları sonra yazacağım. İki ilginç noktayı şimdiden vereyim:
İngiltere’deki yapay zekâ işlerine Araplardan Çinlilere kadar herkes yatırım yapıyor. En az yatırım İngilizlerden. Eski imparatorluk olmak işte böyle bir şey.
Yapay zekâ yatırımlarında temeli oluşturan ChatGPT gibi büyük dil modelleri ile, bunların üzerinde geliştirilen uygulama katmanı arasında ayrışma var. Bundan sonraki potansiyel doğru problemleri çözen uygulamalarda olabilir.
Son bir haftada aramıza katılan 24 takipçimize hoşgeldiniz diyoruz! Yapay zekânın beceri dönüşümü açısından getirdiği meselelerle devam edelim…
Gençlere kodlama öğretmek artık çare değil!
🖊 Global İşler Köşesi
Dünyanın belli başlı iş idaresi okullarından INSEAD’ın bu hafta açıkladığı Küresel Beceri Rekabetçiliği endeksine göre Türkiye 81. sırada bulunuyor.
Genel sıralamada 81. sırada yer alsak da beceri geliştirmede 50., küresel yetenek yetiştirmede ise 61. sırada bulunuyoruz.
Ancak iş, yeni yetenek çekmeye gelince 107. sıraya, mevcut yetenekleri kullanmaya gelince de 91. sıraya düşüyoruz. Yani, zaten şöyle böyle çalışan eğitim sistemimizin yetiştirdiği yetenekleri de kaybediyoruz.
Yetenekli nüfus kaybımızın tek sebebi kurumsal yapıdaki problemlerimiz değil. Zira teknolojik dönüşüm, sadece otomasyon ile değil inovatif teknolojilerle beraber istihdam piyasasında beceri dönüşümünü de zorunlu kılıyor.
INSEAD’in bulgularına göre alt gelir grubundaki ülkelerle üst gelir grubundaki ülkeler arasında önemli bir eşitsizlik söz konusu.
Peki, beceri dönüşümü için Türkiye ne yapmalı? Eskiden bu soruya hemen “herkese kodlama öğretelim” diye cevap veriliyordu. Maalesef artık bilgisayar kodlarını da ChatGPT yazıyor. O nedenle bugün bu sorunun tek bir cevabı yok gibi. Bu konuyu ve diğer ülkelerdeki örnekleri bugünkü Ekonomi Gazetesi’ndeki köşemde tartıştım.
Eylül ayında ülkemizde ve dünyada sanayisizleşme sürecine dikkat çekmiş ve Hindistan’ın sanayi politikasını tartışmıştım.
Goldman Sachs, The Potentially Large Effects of Artificial Intelligence on Economic Growth, 26 Ocak 2023.
McKinsey, Future of Work - Turkey’s Talent Transformation in the Digital Era, Ocak 2020.
Avrupa Birliği çevrim içi siyasi reklamlara yeni düzenlemeler getiriyor
🗞️ Haftanın Haberi
8 Kasım 2023’te AB Parlamentosu ve AB Komisyonu Cambridge Analytica benzeri bir skandalla karşılaşmamak için yeni bir yasa üzerinde anlaştı. Yeni yasa ile AB’de çevrimiçi siyasi reklamların belli bir çerçeveye oturtulması hedefleniyor.
2018 yılında patlak veren skandalda 50 milyon Facebook kullanıcısına ait kişisel verilerin toplandığı ve 2016 yılındaki ABD Başkanlık Seçimleri’nde siyasi propaganda amaçlı seçmen tercihlerini etkilemek üzere kullanıldığı iddia edilmişti.
Komisyon, Haziran 2024’te gerçekleşecek AB Parlamentosu Seçimleri’ne yasanın yetiştirilmesini arzu etse de Brüksel’deki yasama sürecinin karmaşık yapısı nedeniyle üzerinde anlaşılan metnin ancak 2025 yılında yürürlüğe girmesi bekleniyor.
Yeni düzenlemeye göre:
Etnik kimlik, ırk ve siyasi görüşe ilişkin verilerin kullanıldığı belli profilleri hedefleyen reklamlar yasaklanıyor. Cinsiyet, yaş gibi verilere göre yapılacak profillemede ise kullanılacak veriye dair ilgili kişinin rızasının alınması gerekecek.
Üçüncü ülkelerin bir seçime veya referanduma üç ay kala herhangi bir siyasi reklama sponsor olması yasaklanacak. Buradan anlaşılabileceği üzere Rusya başta olmak üzere yabancıların Avrupa’da siyasi reklamları bir tür siyasi nüfuz enstrümanı olarak kullanmasının önüne geçilmesi hedefleniyor.
24 ay içinde Komisyon tarafından kurulacak bir havuzda (repository) siyasi reklamlarla ilgili bilgiler kamuya açık bir şekilde listelenecek. Bu yıl yürürlüğe giren DSA kapsamında, Çok Büyük Çevrim İçi Platformu/Arama Motoru (Very Large Online Platforms/Search Engines - VLOP/VLOSE, Bkz. Bülten No. 139) olarak tanımlanan Alphabet ve META benzeri platformların bu bilgileri Komisyon yetkilileri ile paylaşmak üzere ilgili şeffaflık tedbirlerini alması gerekecek.
5 Haziran 2020’de şöyle yazmıştım:
Türkiye’de gece nasıl miting yapılacağından, hangi duvara afiş asılacağına kadar seçim sürecini dikkatle düzenleyen Yüksek Seçim Kurulu’nun sosyal medya üzerinden verilen siyasi reklamlara dair hiçbir düzenlemesi yok. Öncelikle Facebook’taki hangi içerik siyasi reklamdır ve parası kim tarafından ödenmiştir, bunu bilmeliyiz. Siyasi reklam verenlerin finansman kaynakları kanunlara uygun olmalı. Sonra da sosyal medya mecralarındaki seçim ilanlarının bunların doğruluğunun bağımsız olarak teyidini sağlamaya zorunlu tutulmalı. Siyasi reklamlarda ilk bölümde tartıştığımız herkesin dijital ikizine dayalı mikro-hedefleme kullanımı sınırlandırılmalı.
O zamandan beri Türkiye’de değişen bir şey olmadı!
Herkesin ChatGPT’si kendine…
🧐 Fikri Takip - 1
Temmuz ayında bültenimizde Fransa’da Mistral.AI adıyla kurulan bir girişimin Avrupa’ya özgü bir üretici yapay zekâ tasarlamak üzere yola çıktığını yazmıştık. Sadece 7 sayfalık bir metin hazırlayan girişimciler, Haziran ayında 113 milyon dolar yatırım almayı başarmıştı.
Bu sefer de Almanya’dan Aleph Alpha adlı bir yapay zekâ girişimi hafta başında 500 milyon dolar yatırım aldı. Yatırımın büyük bir kısmı ise hibe niteliğindeydi. Son dönemde Mistral.AI ve DeepMind gibi şirketler Avrupa’da bu alanda öne çıkarken Aleph Alpha’da bu ölçekteki bir yatırım ile kıtadaki rekabete dahil oldu.
ChatGPT’yi tasarlayan OpenAI gibi büyük dil modelleri (LLM) üzerinde çalışan Aleph Alpha, daha çok şirketler için yapay zekâ teknolojisi üzerinde çalışıyor.
Aleph Alpha’nın önümüzdeki dönemde sağlık, finans, hukuk, güvenlik ve devlet idaresi alanlarında uygulamalar geliştirmesi ve bunların Çin ve ABD’deki yapay zekâ modelleri ile rekabet edebilecek kapasiteye ulaşması hedefleniyor.
500 milyon dolar toplanan bu yatırım turunda Almanların ucuz süpermaket zinciri Lidl’in sahipleri Schwarz Group da var.
Yapay zekânın milleti olur mu diye sormayın.😅 Son dönemde yapay zekâ teknolojisinde egemenlik meselesi ve yerlilik konusu öne çıkan tartışmalardan. Ben de Temmuz ayında “Yerli ve milli ChatGPT nasıl yapılır?” başlığı ile bir yazı kaleme almıştım.
Avrupa’da Yapay Zekâ Yasası’nda son viraja girerken STK’lar ne diyor?
📤 Haftanın Dosyası
Avrupa Komisyonu, 2021 yılında Yapay Zekâ Yasası (AI Act) ile ilgili ilk taslak metin üzerindeki çalışmalarını tamamladı. Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyi’nin bu taslak metin hakkındaki görüşlerini iletmesinin ardından bu yıl başlayan üçlü görüşmelerin (triologue) tamamlanarak yasaya son halinin verilmesi ve birkaç ay içinde de yasanın yürürlüğe girmesi bekleniyor.
Yasanın son halini alması için belirlenen tarih 6 Aralık 2023. Ama bir şekilde bu tarihin esnemesi muhtemel.

Yasa nihai şeklini alıp yürürlüğe girmeden önce Avrupa'daki dijital dönüşüm endüstrilerini temsil eden çatı örgüt DIGITALEUROPE, bir pozisyon belgesi yayımladı. Kurumun önerileri ana hatlarıyla şöyle:
Yapay zekâ tanımı OECD ve NIST gibi uluslararası kurumlarca belirlenen çerçeve ile uyumlu olmalı.
Risk merkezli yaklaşım mevcut yasanın ana taşıyıcı sütunu. Ancak yasaklanacak olan pratiklerin tanımları net bir şekilde yapılmalı. Biyometrik kimliklendirme (biometric identification), duygu tanıma (emotion recognition), sosyal derecelendirme (social scoring) gibi başlıklarda gerekli önlemler alınarak yüksek riskli uygulamalara izin verilmeli. Parlamento’nun “önemli risk” (significant risk) tanımı göz önünde bulundurularak Konsey’in önerdiği gibi yüksek riskli sistemlerde insanlar tarafından gözetim yapılmalı.
Yapay Zekâ yasası AB’nin mevcut mevzuatı ile uyumlu olmalı.
Yüksek riskli yapay zekâ teknolojisi ile ilgili düzenlemelerde Parlamento’nun sağlık, emniyet, ve temel haklar gibi başlıkları daha da genişleterek çevre ve hukukun üstünlüğü gibi alanları dahil etmesi önümüzdeki dönemde uyum konusunda daha büyük sorunlara neden olacaktır.
Genel maksatlı yapay zekâ uygulamaları için daha esnek kurallar getirilmeli. Yüksek riskli uygulamalar ile genel maksatlı yapay zekâ uygulamaları aynı kefeye konmamalı.
Risk yönetimi için alınan tedbirler, sağlanacak inovasyon destekleri ile dengelenmeli. Avrupa genelinde “oyun havuzları” (sandboxes) zorunlu hale getirilmeli. Startap ve KOBİ’ler için güçlü bir yatırım planı hazırlanarak bu alanda büyüme ve rekabet gücü desteklenmeli.
Merkezi bir yaklaşımla kurulacak olan Yapay Zekâ Kurulu (AI Board) veya Yapay Zekâ Ofisi (AI Office), Parlamento’nun altında görev almalı. Bu kurum, sivil toplum ve endüstri ile yakın bir diyalog içinde olmalı. Ayrıca Komisyon ile birlikte istişare ve koordinasyon konusunda aktif rol alarak yasanın düzgün bir biçimde uygulanmasını sağlamalı.
Avrupa’daki ekosistemin tam anlamıyla yasaya uyum sağlaması için 48 aylık bir geçiş süreci (transitional period) öngörülmeli.
Utanmaz adam!
🧐 Fikri Takip - 2
Geçtiğimiz hafta bültenimizde WeWork’un iflas bayrağını çektiğini ve gerekli başvuruları yapmaya hazırlandığını yazmıştık. Bu hafta başında WeWork ilgili başvuruları tamamladı. Bir zamanlar 47 milyar dolar değer biçilen şirket, iflas başvurusu yaptığında sadece 45 milyon dolar ediyordu.
İlginç olan ise iflas başvurusundan bir gün önce WeWork’ün kurucusu Adam Neumann doğru strateji ve takım ile yeniden yapılandırılacak olan şirketin yeniden ayağa kalkabileceğini söyledi. Adam Neumann Temmuz ayındaki Fortune Brainstorm Konferansı’nda 2022’de kurduğu emlak sektöründe faaliyet gösteren Flow’un, WeWork ile rekabet etmek veya ortak olmak zorunda olduğunu söylemişti.
Adam Neumann bir zamanlar oldukça kârlı bir satış yaparak ayrıldığı WeWork’ü satın almaya kalkabilir mi?
Bitirirken…
Mustafa Kemal Atatürk’ü, ebediyete intikal edişinin 85. yıl dönümünde saygı, sevgi ve şükranla anıyoruz.
🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN
🔗 Linkedin: @ussal
📝 Medium: Ussal Şahbaz