Global İşler+ 2023/35
🛏️Türkiye'de Airbnb Yasaklanıyor, 🇹🇷Silikon Vadisi'nde Girişimci Olmak,💂🏻DMA & Geçit Bekçileri, 🇪🇺DSA: Dezenformasyon & Twitter, 🇮🇱Teknoloji, İnsan ve İsrail-Hamas
No.139 — 2023/35
Merhaba! Ben Ussal Şahbaz. Her Cuma sabahı e-posta kutunuza gelen Global İşler+ bülteninde teknoloji, toplum, politika kesişiminde dünyada olup bitenlerin Türkiye’ye yansımalarını tartışıyorum.
Son 15 gün içerisinde aramıza katılan 25 takipçimize hoşgeldiniz diyoruz!
Bu hafta Avrupa Birliği’nde dijital piyasalarla ilgili yeni yürürlüğe giren iki önemli düzenleme olan DMA ve DSA’ya odaklanıyoruz. Sonra oradan İsrail’e uzanacağız. Ama öncesinde gündemde Airbnb yasakları ve Magdalena Yeşil ile podcastim var.
Keyifli okumalar!
Airbnb yasağı: Her ülke ayrı telden!
🖊 Global İşler Köşesi - 1
Sonunda Türkiye’de Airbnb yasaklanıyor. Hem de sessiz, sakin ve hızlı bir biçimde. Bazılarınız “Yeni düzenleme bir yasak getirmiyor, sadece kısa süreli kiralamaları hukuki bir çerçeveye oturtuyor” diyebilir. Fakat “Konutların Turizm Amaçlı Kiralanmasına ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi”ne göre kısa süreli kiralamalarda bir apartmanda bulunan bütün kat maliklerinin onayını almak gerekiyor. İstisnaları göz ardı edecek olursak, bir apartmanda böyle bir konsesüsü yakalamak pek de kolay bir mesele değil.
Dünyada Airbnb konusunda en geç tepki veren, Airbnb’yi en geç regüle eden ülkelerden biri de Türkiye.
Peki, ne oldu da Türkiye’de, sonradan regüle edilmesine rağmen, kısa süreli kiralamalarla ilgili diğer ülkelere nazaran daha sert bir çerçeve ortaya çıktı?
Bugün, NBE’deki köşemde Türkiye’deki düzenlemeyi dünyadan diğer örneklerle beraber karşılaştırmalı olarak tartıştım.
New York’taki Airbnb düzenlemesi üzerine bir değerlendirme: Amanda Hoover, New York’s Airbnb Ban Is Descending Into Pure Chaos, 9 Ekim 2023.
Airbnb neden Türkiye’de Avrupa’daki kadar tartışılmaz?, Ocak 2020.
Magdelena Yeşil, Üsküdar Amerikan Kız Lisesi’nden Salesforce.com’un kuruculuğuna
🎤 Global İşler Podcast
Bu haftaki podcastte konuğum, benim için çok değerli biri, Silikon Vadisi’ndeki en kıdemli Türk yatırımcı olan Magdalena Yeşil. Bu sohbetimizde hayatından, kariyerinden ve buradan teknoloji kariyerleri için alınacak derslerden bahsettik.
Magdalena’nın Üsküdar Amerikan Kız Lisesi’nden Salesforce.com’un kuruculuğuna giden macerası nasıldı?
Steve Jobs’ın iş teklifini neden reddetti?
Değişen dünyada kariyer yapmak için “su gibi” olmak ne demek?
Kitabında kadınlar için verdiği iş hayatı tavsiyelerinin hangileri erkekler için de geçerli?
Magdalena’nın 2017’de yayımlanan “Power Up: How Smart Women Win in the New Economy” adlı kitabını da okumanızı öneririm. Her ne kadar kitap kadınlar için gibi pazarlansa da içinde erkekler için belki daha çok ders var!
AB dijital piyasalarda geçit bekçilerini belirledi
🤯Dijital Kodamanlar
AB Komisyonu geçtiğimiz ay Dijital Piyasalar Kanunu (DMA) çerçevesinde, ilk aşamada 6 “geçit bekçisi”ni (gatekeeper) belirledi.
Komisyonun hazırladığı listeye bakıldığında özellikle Avrupalı olmayan şirketlere yönelik belli eşiklerin belirlendiği, Avrupalı olup da güçlü konumdaki şirketlerin ise düzenlemelerin dışında tutulduğu görülüyor.
Bunun en güzel örneği de müzik piyasasında %30 pazar payına sahip olan İsveçli Spotify. Pazar payı daha az olan Apple ise (başka pazarlardaki gücü nedeniyle) geçit bekçisi.
1 Kasım 2022’de yürürlüğe giren yasa, arama motorları, video paylaşım platformu hizmetleri, işletim hizmetleri gibi faaliyet alanlarını tanımladıktan sonra belli bir kullanıcı sayısını ve ciroyu geçen şirketleri geçit bekçisi olarak kategorize etmiş.
Bu çerçeveden hareketle de AB Komisyonu 8 Eylül’de yaptığı bir duyuru ile Alphabet (Google), Amazan, Apple, Bytedance (Tiktok), Meta (Facebook) ve Microsoft’u sundukları 22 ana platform hizmetine (core platorm services) bakarak geçit bekçisi ilan etti. Yukarıda not ettiğimiz gibi bu şirketlerin arasında herhangi bir Avrupalı şirket bulunmuyor.
Geçit bekçisi olarak tanımlanan şirketlerin 6 ay içerisinde DMA’da belirlenen çerçeveye uyum sağlaması bekleniyor.
Uyum sağlamada gerekli tedbirleri almayan şirketler oldukça ağır müeyyidelerle karşı karşıya kalacak. Buna göre:
İlk aşamada ilgili şirketin cirosunun %10’una kadar bir ceza ile karşılaşması mümkün. Tekrar eden ihlallerde bu oran %20’ye kadar çıkabilmekte.
Sistematik olarak yapılan ihllalerde ise şirketin satışı veya bölünmesi gibi müeyyideler de bulunuyor.
Rapor Tavsiyesi: Rekabet Kurumu I. Denetim ve Uygulama Dairesi, Dijital Dönüşümün Rekabet Hukuku’na Yansımaları, Nisan 2023.
Musk’ın başı AB’nin Dijital Hizmetler Kanunu ile dertte
📤 Haftanın Dosyası
AB, 25 Ağustos’ta yürürlüğe giren Dijital Hizmetler Kanunu (DSA) çerçevesinde X’e (nam-ı diğer Twitter) yönelik yeni bir soruşturma başlatıldı. Soruşturmanın nedeni ise Hamas-İsrail çatışması ile birlikte platform üzerinde yayılan yalan ve yanlış haberler (disinformation & misinformation).
Musk’ın platformu satın almasının ardından platformun moderasyon kapasitesi geçmişe nazaran daha da zayıfladı. Öyle ki, eskiden kimlik doğrulaması yapılarak alınan “mavi tik”ler yerini aylık 8 dolarlık abonmanlıklara bırakırken Aralık 2022’de ise platformun daha medeni bir yer olması için faaliyet gösteren Trust and Safety Council lağvedildi.
Hamas-İsrail çatışması başladıktan sonra “mavi tik” alarak bilgisayar oyunlarından görüntüler paylaşılırken bazı hesaplar üzerinden sahte Beyaz Saray memoları bile yayınlandı. Mavi tik sayesinde de bu paylaşımlar normal hesaplara göre algoritma tarafından daha hızlı dolaşıma sokuldu ve konu ile ilgili adeta bir bilgi kirliliği denizinde yüzmeye başladık.
Bu örnekler, son dönemde önemli bir enformasyon ve haber kaynağı haline gelen platfromun giderek manipülasyona daha açık hale geldiğini gösteriyor. AB’nin X’e yönelik başlattığı soruşturma da moderasyon konusunda DSA ile yeni gelen çerçeve ile ilgili:
Buna göre AB, aylık 45 milyondan fazla kullanıcıya sahip olan arama motorları ve dijital platformların daha şeffaf ve hesap verir şekilde hareket etmesini ve içeriklere dair daha hassas davranmasını bekliyor.
DSA’da da belirlenen 45 milyon eşiğini geçen platform ve arama motorları yasada Çok Büyük Çevrim İçi Platformu/Arama Motoru (Very Large Online Platforms/Search Engines - VLOP/VLOSE) olarak tanımlanmış.
25 Nisan’da Komisyon DSA kapsamında 19 platform ve arama motoru VLOP/VLOSE olarak kategorize etti. Bu listede Zalando ve Booking.com gibi Avrupalı şirketler de bulunuyor.
Ama listede yine ağırlıkla Avrupalı olmayan şirketler var: Alibaba AliExpress, Amazon Store, Apple App Store, Booking.com, Facebook, Google Play, Google Maps, Google Shopping, Instagram, LinkedIn, Pinterest, Snapchat,
TikTok, X (Twitter), Wikipedia, YouTube, Zalando, Bing, Google Search
Şimdi, X ile ilgili başlatılan soruşturmayı yakından takip etmek gerekiyor. Bir yönüyle DSA’nın uygulanabilirliğinin testi niteliğinde bir süreci izleyeceğiz. Eğer Komisyon, Musk’ı yola getirmeyi başarırsa Brüksel Etkisi’ni küresel ölçekte daha net bir şekilde görmek mümkün olabilir. Zira dünyada bu konuda henüz oturmuş bir yaklaşım söz konusu değil. Yapay zekâ ve dijital platformlar geliştikçe bu sınırların nerede çizileceği konusunda muhalif görüşler var:
ABD’de bu sene Yüksek Mahkeme tarafından alınan karar AB'nin yaklaşımı ile çelişir nitelikte. Yüksek Mahkeme’de Section 230 bağlamında görülen Reina Saldırısı ile ilgili Twitter’a karşı açılan davayı Mart ayında köşemde tartışmıştım.
AB-Twitter soruşturması için: A.W. Ohlheiser, “Elon Musk’s Israel disinformation investigation, explained”, Vox, 17 Ekim 2023
İsrail’in “teknoloji ve insan" ikilemi
🖊 Global İşler Köşesi - 2
Gazze’deki yeni savaş, 7 Ekim sabahı Hamas’ın İsrail’e karşı başlattığı Aksa Tufanı saldırısıyla başladı. Yüzlerce İsrail vatandaşı yaşamını yitirdi, birçoğu yaralandı ve yüzlercesi de esir alındı.
Bana göre İsrail, teknolojiyi idare edecek insan faktörünü ihmal ettiği için bölye bir durumla karşılaştı. Bu durumu, patlak veren İsrail-Hamas çatışmasına da bir pencere açarak, “İsrail’in “teknoloji ve insan" ikilemi” başlığı ile Ekonomi Gazetesi’ndeki köşemde geçtiğimiz hafta tartıştım.
İsrail güvenlik güçlerinin Hamas’ın saldırısını neden durduramadığına dair bir başka analiz daha okumak isterseniz New York Times’tan Ronen Bergman ve Patrick Kingsley’nin “How Israel’s Feared Security Services Failed to Stop Hamas’s Attack” başlıklı değerlendirmesini tavsiye ederim.
🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN
🔗 Linkedin: @ussal
📝 Medium: Ussal Şahbaz