Global İşler+ 2022/12
🦾Stanford yapay zeka endeksi, 🪙Libra, 🇨🇳Çip/Çin, 🤯Jedi Blue, 📈düşük faiz lobisi
No.75 — 2022/12
Her hafta Çarşamba sabahı çıkan Global İşler+ Bülteni’nde teknoloji, toplum ve politikanın kesişiminde dünyada olup bitenlere bakıyor, Türkiye’de olanları anlamaya çalışıyoruz. Bu bülten size iletildiyse lütfen Substack üzerinden üye olun!
Bu hafta çok fazla dijital alana dokunuyoruz: Stanford Üniversitesi’nin yeni yapay zeka raporu, Facebook’un stabil koin projesi Libra/Diem’in akıbeti, küresel çip problemi ve Google/Facebook karteli. Ayrıca Monocle’ın 15. senesine dair yazım var. Keyifli okumalar!
Yapay zeka ne alemde?
📊 Haftanın Raporu:
Stanford İnsan Merkezli Yapay Zeka Enstitüsü (HAI) 2022 Yapay Zeka İndeksini yayımladı. Raporun tamamını henüz okuyamadım ama okuduğum bölümlerden iki çarpıcı görseli bu hafta kullanayım dedim.
Birincisi, rapora göre yapay zeka ile ilgili düzenlemeler dünyanın her yerinde artıyor. Geçen hafta Avrupa Birliği’ndeki yapay zeka düzenlemelerine yer vermiştik. Aşağıdaki tabloda ülke örnekleri var. Gördüğüm ayrım çarpıcı:
Çin ve Rusya, kamu elindeki verilerile yapay zekanın geliştirilmesine dair,
Anglosakson ülkeleri yapay zekaya daha çok kamu fonu aktarılmada dair,
Kıta Avrupası ile yapay zeka etiğine dair,
düzenlemeler yapıyor.
Bu grafik de kişi başına yapay zeka yetenek gelişimini gösteriyor. Hindistan ve İsrail’i neden bu bültende sık sık ele aldığımızı anlamışsınızdır… :)
Facebook’un stabil koin denemesinden dersler
🖊 Global İşler Köşesi:
Facebook 4 yıl önce başladığı stabil koin projesini sonlandırdı. Facebook’un milyarlarca dolar harcadığı projeden elinde kalan patentler 182 milyon dolara satıldı. Bugün aradan geçen 1,5 yılda olanlara ve alınacak derslere bakalım.
Fed Başkanı da projeyi durdurmanın en kolay yolunu seçti ve kendi regüle ettiği bankaya telefon açılmasını sağladı. Diem yöneticileri 6 Temmuz 2021’de Fed ve Hazine’ye sert bir mektup yazıp Tether gibi başka stabil koinler piyasadayken bizi nasıl durdurursunuz, diye sordular. Mektuba ve randevu taleplerine cevap gelmedi. Diem yetkililerinden biri Financial Times’a duygularını “muz cumhuriyetinde yaşıyoruz” diye anlatmış.
Libra’nın yaratıcısı David Marcus bunları Avrupa Birliği’nin yeni kripto varlık düzenlemeleriyle ilgili söylemişti. Ancak aynı durum ABD için de geçerli. Aldığınız kararın içeriğinin doğruluğu kadar şeffaflık, kurallara bağlılık ve istişare ile karar vermek de önemli. Bazen zarf mazrufun önüne geçiyor. Haklıyken haksız duruma düşmemek lazım.
Çip/Çin problemi
📤 Haftanın Dosyası:
Rusya-Ukrayna savaşı acaba bir gün Çin-Tayvan arasında benzer bir hadise yaşanır mı sorusunu akla getirdi. Malum, Tayvan yarı iletken çiplerin tedarikinde küresel bir lider. Diğer tarafta işgalden önce Ukrayna; Kore, Çin, Amerika Birleşik Devletleri ve Almanya'daki müşterilerine neon üretirken (bunun yaklaşık %75'i çip endüstrisinde kullanılıyor), savaş durumu değiştirdi.
Bunlar yetmezmiş gibi, “sıfır COVID” politikası kapsamında Çin Omicron vakaları nedeniyle yeni karantinalar ilan ediyor.
Bu aralar iPhone/iPad vb. alma niyetiniz varsa, düşünmeyin alın derim! Zira yakında paranız olsa da bulamayacaksınız. Zaten enflasyon nedeniyle paranızın da değeri kalmayacak.
Çip krizine geri dönelim…. Ukrayna savaşı ve Çin'deki Covid-19 artışıyla çip sıkıntısı artıyor.
Susquehanna Araştırma Grubu verilerine göre, Şubat ayında teslimat süreleri 26 haftanın biraz üzerine çıktı.
Durum ne?
Ukrayna: silikon levhaları çiplere dönüştüren lazerle aşındırma makineleri tarafından kullanılan dünyanın ana neon üreticisi. Rusya'nın Şubat ayı sonlarında ülkeyi işgal etmesinin ardından, dünyanın yarı iletken dereceli neonunun yaklaşık yarısını oluşturan iki neon devi üretimi durdu.
Çin: yarı iletkenler de dahil olmak üzere birçok çip üretiyor. Ancak, Tayvan merkezli 40'tan fazla yarı iletken ve elektronik üreticisi Covid-19 vakaları sebebiyle 17milyondan fazla nüfusa sahip Shenzhen ve yakındaki Dongguan kentindeki tesislerini geçici olarak kapatıldı.
Krizin esas nedeni ne? Alman düşünce kuruluşu Stiftung Neue Verantwortung’in raporuna göre, çip alanındaki problemin nedeni çip üretiminin karakteristiklerinin sonucu. Birincisi, çip üretimi zaman alıyor. Şimdi başlasan çipin bitirilmesi altı ay alıyor mesela. Uçak motoru gibi. Önden sıraya girmek lazım. İkincisi, yatırım maliyetleri yüksek. Bu nedenle tesis az. Olanlar da birkaç yerde (çoğu Tayvan’da). Şu an arabalarda yaşanan çip krizinin nedeni, araba üreticilerinin COVID-19 nedeniyle talep düşecek diye siparişlerini iptal edip sıralarını kaptırmaları. Sonra aynı sıraları bir türlü bulamadılar. Yüz milyarlarca dolar yeni yatırım yapılmazsa bu piyasa dinamiklerinin değişmesi olası görünmüyor.
Çin’deki dünyanın en büyül iPhone ürecisi Foxconn Teknoloji Grubu da bu çip krizinin farkına varıp yönünü orta doğuya çevirmiş. Foxconn; Birleşmiş Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan ile mikroçipler, elektrikli araç bileşenleri ve diğer elektronikleri üretebilecek tesis inşa etmek için görüşmelerde bulunuyor. Demek ki artık iPhone üretmek için ucuz işgücüne gerek kalmamış (mı?).
15 yıl: Monocle başarısı
🗞 Haftanın Yayını
Bu hafta “tüm dergilerin anası” diyebileceğimiz Monocle 15. yılını kutluyor. 15 yılda bu unvan alınır mı derseniz, alınır. 15 yıl çok uzun zaman. Düşünün 15 yıl önce iPhone yeni icat edilmişti. Facebook üniversite kampüsleri dışından üye almaya yeni başlamıştı. Google, Youtube’u yeni satın almıştı. Geçtiğimiz 15 yılda önce basılı medya, sonra da genel olarak ana akım medya ortadan kalkarken Monocle ayakta kalmayı başardı.
Hem de bunu yaparken Monocle’ın ana ürünü yılda 10 kere yayımlanan hala basılı dergi. Monocle.com adresinden erişebileceğiniz dijital versiyonu ancak COVID-19 salgını sırasında çıkardılar. Ancak Monocle’ın diğer başarısı dergi işini bir podcast imparatorluğu, kitap/giyim ürünleri satan dükkanları (bir ara Zorlu Beymen’de açılan köşesi astronomik fiyatlar nedeniyle sanırım ilgili çekmedi ve kapandı) ve konferans işi.
Monocle 15 yılda, kurucusu Tyler Brule’nin çevresinde bir kült oluşturup, kendi hayat tarzına ve biraz elit, biraz rahat, biraz da adam sende ki düşünce tarzına okurlarını inandırmayı başardı. Tyler, Afganistan savaşında ABD ve Avrupa gazetecilerini tahliye edince Kanadalı olarak ülkede kalabildiği için Taliban tarafından pusuya düşürülmüş, 6 ay hareketsiz yattığı hastanede “bir daha böyle boktan işler yapmayacağım” deyip sonra çıkaracağı dergileri tasarlanmış bir gazeteci. Önce Wallpaper, sonra onu satıp Monocle’ı çıkardı. Dediğim gibi başarısının arkasında iyi gazetecilik ve iyi gazeteciliğin çevresinde bir topluluk oluşturabilme becerisi var.
Yine de kendi başına ayakta kalabilecek bu yayınların İngilizce dışında zor olduğunu düşünüyorum. Diğer dillerin ekonomisi bu ölçeği yakalamaya engel. Nice yıllarla Monocle!
Jedi Blue: dijital alemde nizam
🤯 Dijital Kodamanlar: Bu haftaki videomuzda, Google/Facebook dijital reklam karteli ve Güney Kore’de Apple ve Google’a ödeme işinde deli dumrulluk yapmanın yasaklanmasını ele aldık.
Düşük faiz lobisi
📸 Haftanın Görseli: Hep söylediğim gibi, düşük faizle ev fiyatlarının artışından kim kazanıyor?
Bitirirken…
Bu haftaki sayımızı beğendiniz mi? Eğer beğendiyseniz bültenimizden yararlanabilecek başka arkadaşlarınıza da iletebilirsiniz!
Meh 🤨 | Tadında 🙂 | Bilgilendim 🤓| Beğendim, ilettim 😎
Bülteni Nesibe Kırış ile beraber hazırlıyoruz.
🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN
📝 Medium: Ussal Şahbaz
🔗Web: ussal.net