Amazon ormanlarındaki fil: Çin & COP30 - 2025/31
COP30, İklim Teknolojileri & Türkiye, Ekonomik Kompleksite, Kalkınma Sorunsalı
Global İşler+ No.220 — 2025/32
Merhaba! Ben Ussal Şahbaz. Son bir haftada aramıza katılan 8 okurumuza hoşgeldiniz diyorum! Böylece her hafta 10.668 okurumuzla buluşuyoruz.
Bu hafta bültenimize bu yıl Brezilya’da gerçekleştirilen 30. İklim Zirvesi ile başlıyoruz. Ardından İklim teknolojileri alanında Türkiye’ye ve ekonomik kompleksite kavramına bakacağız. Son olarak da geçen hafta sosyal medyada yaptığım ve linçlendiğim Singapur Cumhurbaşkanı Lee Yew Kuan ve Ahmet Necdet karşılaştırması var.
İyi okumalar!
Amazon ormanlarındaki fil: Çin
🖊 Global İşler Köşesi
Otuzuncu COP toplantısı (COP30) 10 Kasım’da Brezilya’da Amazon ormanlarının ortasında bir kasabada başladı. 21 Kasım’a kadar devam edecek. Yine dünyadaki tüm devletlerin temsilcileri, uluslararası kuruluşlar, şirketler, düşünce kuruluşları, sivil toplum örgütleri, iklim değişikliğine karşı alınacak tedbirleri tartışacaklar. İklim değişikliği malumunuz “goygoya” çok açık bir konu.
Bu seneki bazı ana başlıklar şöyle: Fosil yakıtlardan aşamalı çıkış, Amazon ormanlarının korunması ve restorasyonu, iklim finansmanı ve adil geçiş, yerli halkların hakları ve katılım, güncellenmiş ulusal iklim hedefleri ve hesap verebilirlik.
Ama size bu seneki COP toplantısında kimsenin açıktan söylemediği, fakat herkesin esas derdi olan konuyu söyleyeyim: Çin!
İklim değişikliğiyle mücadelede dünyanın önündeki seçenekler şöyle:
Kısa dönemde iklim hedeflerini yakalayıp Çin’i zengin etmek
İklim hedeflerini uzun vadeye yayıp başka ülkelerin de bu dönüşümden para kazanmasını sağlamak.
Çin yeşil enerji alanında maliyet etkin bir noktada duruyor. Bu alanda yaptığı yatırımlar öyle bir seviyeye gelmiş durumda ki Ddnyada güneş paneli üretiminin %80’ini, büyük kapasiteli lityum pil üretiminin %75’ini zaten Çin yapıyor.
Çin’deki güneş paneli kapasitesi dünyanın 2032’ye kadar yatırım talebini bir senede karşılayabilecek kadar fazla.
Peki, bu yolu Çin ile yürümenin sıkıntısı ne? İşin aslı Çin’in rüzgâr ve güneş enerjisi, elektrikli araçlar ve enerji depolama alanlarında yaptığı yatırımların olumlu anlamda küresel ve bölgesel etkileri malum. Ancak, Çin zaten çok hızlı bir büyüme patikasına girerek dünyanın en büyük ikinci ekonomisi haline geldi. Bunun uluslarası iktisadi ve siyasi dengeleri yerinden oynatan bir gelişme olduğu ortada.
Daha önce bültenimizde tartıştığımız üzere Donald Trump’ın tarife politikalarının arkadasındaki en büyük neden de Çin.
Bu süreçte yeşil enerjiye yapılacak yatırımlar Çin’i daha da büyütecek ve ticaret açıklarını daha da artıracak.
Şu anda tercih yapılması gereken husus da Çin ile mi yoksa iklim değişikliği ile mi mücadeleyi öncelemek gerekir?
Joe Biden yönetimi bu iki alanda da aynı anda mücadele etmeyi tercih edip Paris İklim Değşikliği Anlaşması’na katıldı ve Enflasyonla Mücadele Yasası’nı çıkardı.
ABD Başkanı Donald Trump ise açıkça ikincisini seçti. Göreve geldikten sonra Çin ürünlerine ABD pazarını kapadı ve Paris Anlaşması’ndan çekildi.
Avrupa ise henüz ne yapacağını bilmiyor. Bizim gelir seviyemizdeki sanayileşmiş ülkelerde de durum pek farklı değil. Ancak Trump’ın tercih ettiği politika iklim değişikliği ile mücadelede başka ülkelerin de bu dönüşümden para kazanmasını sağlayabilir. Türkiye de bu işten bir şekilde kârlı çıkabilir. Nasıl mı? Bu konuyu bu hafta Ekonomi Gazetesi’ndeki köşemde tartıştım.
Nedir bu ürün uzayı?, 19 Mart 2021.
Pakistan güneş enerjisinde Türkiye’yi nasıl geçti?, 18 Temmuz 2025.
İklim teknolojileri ve Türkiye
📊 Haftanın Grafiği
Geçen sene bültenimizde Dünya Bankası’nın “orta gelir tuzağı” konulu Dünya Kalkınma Raporu’nu incelemiştik. Bu raporun Türkiye açısından öne çıkan başlıklarından biri de iklim teknolojilerinde Türkiye’nin potansiyeline dair değerlendirmelerdi.
Dünya Bankası, iklim teknolojisine dayanan ürünlere dünyada olacak talep artışından en çok faydalanabilecek orta gelirli ülkelerden biri olarak Türkiye’yi gösteriyordu.
Bu sene Harvard Üniversitesi Uluslararası Kalkınma Merkezi, COP’a istinaden “Yeşil Teknolojilerin Kompleksitesi Endeksi” (Greenplexity Index) isimli bir çalışma yayımladı.
Bu çalışmada yarı iletkenler, elektrik şebekesi, büyük kapasiteli piller, ısı pompaları, elektrolizörler, yakıt hücreleri, güneş gibi 14 değer zinciri incelenmiş ve 2012-2023 arasına dair ülke bazlı iyi bir veri tabanı ortaya çıkmış.
Sonuç: Daha kompleks ürünler üreten ülkeler aynı zamanda daha çok çeşit ürün üretiyor.
Bu durum hem tüm sanayi ürünleri hem de iklim teknolojileri alanında üretilen ürünler için geçerli. Ancak iklim teknolojilerinde bu ilişki daha güçlü. Zira bu teknolojilerin değer zincirlerindeki ürünleri üretmek için benzer beceriler gerekiyor.
Uygulamayı biraz karışıtırınca Türkiye’nin iklim teknolojileri alanında avantajlı olduğu alt sektörlere dair de bir grafik ortaya çıkıyor.
Buna göre rüzgar türbinleri, elektrik tesisatı ve kontrol sistemleri, endüstriyel mekanik sistemler ve bileşenleri, kompozit fiberler, elektrik üretim ekipmanları alanında Türkiye rekabetçi avantajı ile öne çıkarken bu alanlarda büyümesi daha kolay gözüküyor.
Peki bu rekabetçi avantajı somut işlere çevirebilecek miyiz? Son bir sene içinde İzmir’de rüzgar santralleri için parça yapan üç fabrika kapandı. Haftaya bu konuda Çin ile ilişkili olarak yazmaya devam edeceğim.
📚Haftanın kitabı
César A. Hidalgo, The Infinite Alphabet: And the Laws of Knowledge, Kasım 2025
Harvard Üniversitesi’nin Greenplexity çalışmasının ardında yatan ekonomik kompleksite kavramını Ricardo Hausman’ın doktora öğrencisi olan César A. Hidalgo’nun bu ay yayımlanan kitabını kalkınma ekonomisi çalışan herkese öneririm.
Hidalgo ve Hausmann, 2009 yılında yaptıkları çalışma ile ekonomik kompleksiteyi ülkelerin ürün ihracat ağları üzerinden analiz ederek, bir ülkenin zenginleşmesinin veya kalkınmasının ardında yatan en önemli unsurun farklı ve ileri düzeyde üretim kapasitelerine sahip olmak olduğunu ileri sürdüler.
Bu kitapta da ekonomik kompleksiteyle ilgili araştırmaların sonuçları güzel hikayelerle anlatılmış.
Mesela, tekstilin İngiltere’den ABD’ye nasıl gitti? 1700’lerde ABD’ye göç eden bir İskoç girişimci tekstil sektörünün altyapısını da taşımış.
İtalyanlar Vespa motorda neden başarılı oldu? Daha önce uzmanlaştıkları uçak sanayii İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Amerikalılar tarafından yasaklandığı için.
César’ın 2015’te yazdığı “Why Information Grows: The Evolution of Order, from Atoms to Economies” kitabını da almıştım. Ancak fizikle ilgili ilk bölümünü geçemedim. Son 10 yılda César da yazma becerisini geliştirmiş. Kendisi aslında fizik doktoralı ve ekonomik kalkınma literatürünü geliştiren kavramların arkasındaki isim. Bu açıdan César da kendi başına “kompleksite” kavramının güzel bir örneği diyebiliriz.
Liyakat ve devlet kapasitesi: Kalkınmanın anahtarı
🥊 Haftanın linci
Bu hafta X platformu üzerinden yaptığım aşağaki paylaşım çok fazla tepki çekti.
Bana göre kalkınma sadece özel sektörün sahip olduğu kabiliyetlerle sınırlı bir mesele değil. Aynı zamanda güçlü devlet kurumlarının varlığı bu süreçte belirleyici bir role sahip.
Güçlü devlet kurumları için de liyakatlı, özel sektörün ihtiyaçlarını doğru anlayıp ona göre perspektif geliştiren bürokratik kadroların varlığı önemli. Türkiye’de de Osmanlı İmparatorluğu’ndan bugüne kadar güçlü bir devlet kültürümüz olduğu ortada.
Öte yandan sistemin doğru çalışması için sadece doğru kadroları işe almak yeterli değil. Aynı zamanda bu kadroları sistem içinde tutabilmek de önemli.
Singapur Cumhurbaşkanı Lee’nin vurguladığı klima konusu basit bir başlık gibi gelebilir ancak üretkenlik ve verimlilik açısından önemli. Bu tarz konularda yapılacak tasarrufların uzun vadede daha fazla kayıplara yol açması muhtemel.
Singapur ve BAE’nin başarı sırrı: Kamu görevlilerine yüksek maaş, 31 Mayıs 2025.
Her Cuma sabahı e-posta kutunuza gelen Global İşler+ bülteninde teknoloji, toplum, politika kesişiminde dünyada olup bitenlerin Türkiye’ye yansımalarını tartışıyorum. Esas işim olan Ussal Danışmanlık isimli danışmanlık şirketimde, irili ufaklı teknoloji şirketlerine kamu ile ilişkiler konusunda hizmet veriyorum.
🐦 Twitter: Türkçe: @ussal / İngilizce: @ussalEN
🔗 Linkedin: @ussal
📝 Medium: Ussal Şahbaz
🎧 Global İşler+ Podcast: Apple, Spotify
🎙️ 4x4 Podcast: Spotify